هنگامی که سنگ مجاری صفراوی، شروع به عبور از مجرای صفراوی کرده و در جایی از این مسیر، گیر کند؛ سنگ صفرا، خطرآفرین تلقی می‌شود. با انسداد مجرا، درد و عوارض دیگر نمایان خواهد شد. مشکل اصلی سنگ‌های صفراوی این است که به‌آرامی، اما به طور پیوسته رشد می‌کنند. زیرا صفرا به طور مداوم بر روی آن‌ها ترشح شده و لایه دیگری از رسوب را تشکیل می دهد. یعنی آنچه که در ابتدا به‌اندازه یک شن بوده؛ می‌تواند آنقدر بزرگ شود که جریان صفرا را متوقف کند. به‌ویژه اگر به یک فضای باریک، مانند مجرای اصلی یا گردن کیسه صفرا وارد شود. این عارضه حداقل ۱۰% از جمعیت ایالات متحده آمریکا را درگیر کرده که به‌جرئت، می‌توان گفت ۷۵% از آن‌ها را بانوان تشکیل می‌دهند. اما تنها ۲۰% از آن‌ها، با علائم درگیر بوده و نیازمند درمان هستند.

سنگ مجاری صفراوی چیست؟

سنگ مجاری صفراوی یا سنگ CBD تکه‌های جامد کوچک و بزرگی هستند که در کیسه صفرا اندام کوچک و گلابی شکل زیر کبد تشکیل می‌شود. به مرور و به دلایل مختلف از جمله سبک زندگی ناسالم، مصرف غذاهای خیلی چرب و ابتلا به برخی بیماری‌های خاص ممکن است سنگ صفرا ایجاد شده و مجاری صفراوی را مسدود نماید. اندازه سنگ‌های صفراوی از یک دانه شن تا یک توپ گلف متغیر است برخی افراد به طور همزمان ممکن است دچار چندین سنگ صفراوی باشند. این سنگ‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1. سنگ‌های کلسترولی: این سنگ‌ها معمولاً به رنگ زرد مایل به سبز هستند و یکی از شایع‌ترین انواع سنگ کیسه صفرا محسوب می‌شوند در واقع ۸۰ درصد از سنگ‌های صفراوی از جنس سنگ‌های کلسترولی می‌باشند.
2. سنگ‌های رنگدانه: این دسته از سنگ‌ها بسیار کوچک‌تر و تیره‌تر از سنگ‌های کلسترولی بوده آنها معمولاً با نام بیلی روبین معروف هستند.

بررسی علائم سنگ مجاری صفراوی

سنگ CBD ممکن است بدون علامت باشد. اما زمانی که سنگی از کیسه صفرا گیر کند و مجاری صفراوی را در سیستم گوارشی شما دچار انسداد کند، فرد ممکن است علائم زیر را تجربه نماید:

• دردی که در قسمت بالا و سمت راست و در زیر دنده‌ها احساس می‌شود. درد ممکن است ابتدا خفیف بوده و به مرور شدت بیشتری پیدا کند.
• دردی که از شانه سمت راست شروع شده و تا کمر ادامه می‌یابد.
• ایجاد مشکلات گوارشی مانند حالت تهوع یا استفراغ نیز از دیگر علائم سنگ مجاری صفراوی می‌باشد.
• درد ناشی از وجود سنگ مجاری صفراوی ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت به طول بیانجامد.

علائم دیگر احتمالی

اگر علائم اولیه سنگ مجاری صفراوی نادیده گرفته شود. این می‌تواند برای مدت زمان بیشتری باعث انسداد مجرای صفراوی شده و حتی سنگ‌ها به اندام‌های دیگری مانند پانکراس یا روده کوچک انتقال پیدا کنند. در این صورت فرد ممکن است علائم جدی‌تری به شرح زیر داشته باشد:

1. تب و لرز
2. درد مداوم
3. ضربان قلب سریع
4. زرد شدن پوست و سفیدی چشم (یرقان)
5. خارش پوست
6. اسهال
7. لرز
8. گیجی
9. از دست دادن اشتها

اگر چنین علائمی را تجربه می‌کنید بلافاصله به پزشک مراجعه نمایید.

علل ایجاد سنگ مجاری صفراوی چیست؟

ایجاد سنگ صفرا هنوز به صورت دقیق مشخص نشده است؛ اما پزشکان معتقدند که عدم تعادل در ترکیب شیمیایی صفرا می‌تواند؛ باعث شود تا به صورت غیر عادی، میزان کلسترول و بیلی روبین در کیسه صفرا افزایش پیدا کند! اما چگونه؟ ^mayoclinic

• تولید بیش از اندازه کلسترول در صفرا: صفرا حاوی مواد شیمیایی است که به حل کردن کلسترول دفع شده توسط کبد کمک می‌کند. اگر میزان دفع کلسترول تولید شده توسط کبد آنقدر زیاد باشد که صفرا نتواند آن را حل و تجزیه کند در این صورت کلسترول‌های اضافی به سنگ تبدیل می‌شوند.
• تولید بیش از اندازه بیلی روبین در صفرا: بیلی روبین ماده شیمیایی است که حاصل از تجزیه گلبول‌های قرمز می‌باشد برخی شرایط مانند سیروز کبدی، عفونت‌های مجاری صفراوی و برخی اختلالات خونی باعث می‌شوند تا کبد بیش از حد مورد نیاز بیلی روبین تولید نماید. بیلی روبین اضافی ممکن است باعث سنگ صفرا شود.
• عدم تخلیه درست و کامل کیسه صفرا: اگر کیسه صفرا به طور کامل خالی نشود؛ ممکن است غلظت صفرا بالا رفته و سنگ کیسه صفرا تشکیل شود.

 تشخیص سنگ مجاری صفراوی (سنگ CBD) چگونه است؟

برای تشخیص سنگ مجاری صفراوی پزشک ابتلا معاینه فیزیکی را انجام می‌دهد و برای اطمینان ممکن است آزمایشات زیر نیز از شما خواسته شود:

1. آزمایش خون؛ از طریق این آزمایش علائم عفونت، پانکراتیت یا سایر عوارض ناشی از سنگ کیسه صفرا بررسی می‌شوند.
2. سونوگرافی شکم؛ این یکی از اصلی‌ترین تست‌ها برای تشخیص سنگ کیسه صفراست که با استفاده از یک دستگاه به نام سونوگرافی انجام می‌شود. این دستگاه شامل یک پروب سونو است که در اطراف شکم حرکت داده می‌شود تا سیگنال‌ها را برای ایجاد تصاویر به صفحه مانیتور کامپیوتر انتقال دهد.
3. سونوگرافی آندوسکوپی (EUS)؛ گاهی تشخیص سنگ‌های کوچک در سونوگرافی شکم امکان‌پذیر نیست به همین دلیل از این نوع سونوگرافی استفاده می‌شود. برای انجام سونوگرافی آندوسکوپی پزشک از ابزار مخصوص آندوسکوپ یعنی یک لوله نازک انعطاف پذیر استفاده می‌کند که از طریق دهان وارد دستگاه گوارش شده و با ایجاد امواج صوتی با فرکانس بالا باعث می‌شود تا تصویر دقیق‌تری از بافت اطراف مانند لوزالمعده و کبد ایجاد شود.
4. کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی(ERCP)؛ در این روش با تزریق مواد کنتراست، می‌توان تصاویر برجسته و شفاف‌تری از مجاری صفراوی و مجرای پانکراس با استفاده از اشعه ایکس ایجاد نمود. برای این منظور یک لوله نازک و منعطف (آندوسکوپی) با یک دوربین از انتهای گلو به روده کوچک منتقل می شود. رنگ از یک لوله توخالی کوچک (کاتتر) که از آندوسکوپ عبور می کند وارد مجاری می شود تا از این طریق بتوان هر گونه انسدادی را به خوبی مشاهده کرد.

تست‌های اضافی ممکن است شامل کوله سیستوگرافی دهانی، اسکن اسید ایمینودی استیک کبدی (HIDA)، توموگرافی کامپیوتری (CT)، کلانژیوپانکراتوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRCP) باشد.

 روش‌های مختلف درمان سنگ مجاری صفرا

چنانچه سنگ‌های صفراوی هرگز مشکلی برای فرد ایجاد نمی‌کنند، نیازی به درمان آنها نخواهید داشت. اما درصورتی‌که سنگ مجاری صفراوی، باعث انسداد این مجرا شود؛ پزشک از شما می‌خواهد برای درمان آن اقدام کنید. هنگامی که سنگ‌های کیسه صفرا، دوباره باعث انسداد شوند، به‌احتمال زیاد به انجام مجدد پروسه درمانی نیاز خواهد بود.

اکثر افرادی که نیاز به درمان سنگ کیسه صفرا دارند، برای برداشتن آنها تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند. جراحی تنها راه مورد اطمینان از بابت عدم ایجاد مشکل مجدد توسط سنگ کیسه صفرا، برای فرد خواهد بود. اما اگر شخصی نمی‌تواند یا نمی‌خواهد جراحی را انجام دهد، برخی از درمان‌های جایگزین، از جمله داروها و سایر روش‌ها وجود دارد.

 جراحی سنگ کیسه صفرا (Gallstone surgery)

برداشتن کیسه صفرا (Cholecystectomy، کوله سیستکتومی) تنها راه ‌حل قابل ‌اعتماد و طولانی ‌مدت برای سنگ کیسه صفرا است. این شیوه، یکی از رایج‌ترین روش‌هایی است که در سراسر جهان انجام می‌شود. شما می‌توانید، بدون کیسه صفرا به‌خوبی زندگی کنید. پس از انجام این جراحی، صفرا به‌سادگی مستقیماً از کبد به روده کوچک شما سرازیر می‌شود.

گاهی اوقات، برخی از افرادی که نیاز به درمان سنگ مجاری صفراوی دارند، برای انجام جراحی باز کیسه صفرا در شرایط ایمن نیستند. در این موارد، کوله سیستوستومی ((Cholecystostomy یک جایگزین مطمئن است. در این روش جزئی، یک کاتتر ((Catheter در کیسه صفرا قرار داده می‌شود تا آن را تخلیه کند. این شیوه همچنین می‌تواند، سنگ‌های صفراوی را که در حال حاضر داخل این بخش هستند، از بین ببرد.

 کوله سیستکتومی لاپاراسکوپیک (Laparoscopic cholecystectomy)

در طی کوله سیستکتومی لاپاروسکوپی کیسه صفرا، ابزارهای جراحی ویژه و یک دوربین فیلم‌برداری کوچک از طریق برش‌هایی در شکم شما وارد می‌شوند. شکم شما با استفاده از گاز دی‌اکسیدکربن، در جهت ایجاد فضای بیشتر برای جراح، متورم شده تا ظرفیت بیشتری برای استفاده از ابزارهای جراحی، فراهم شود.

 درمان‌های پزشکی برای سنگ کیسه صفرا

ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی اغلب داروهایی را برای سنگ کیسه صفرا تجویز نمی‌کنند، زیرا این داروها خیلی مؤثر و کارآمد نیستند. داروهایی مانند اورسودیول (ursodiol) و چنودیول (chenodiol) فقط روی سنگ‌های کلسترولی کوچک‌تر که هنوز هیچ عارضه‌ای ایجاد نکرده‌اند، اثر می‌گذارند. ممکن است ماه‌ها تا سال‌ها طول بکشد تا آنها حل شوند. همچنین باید بدانید این سنگ‌ها اغلب برگشت‌پذیر هستند. ^{clevelandclinic}

استفاده از دارودرمانی، به‌عنوان یک راه کاربردی برای درمان سنگ مجاری صفراوی، برای اکثر افراد، در نظر گرفته نمی‌شود. اما ممکن است شرایط محدودی وجود داشته باشد که داروها به‌عنوان یک اقدام موقت یا پیشگیرانه مفید واقع شوند. اگر کاندیدای مناسبی برای جراحی سنگ کیسه صفرا نیستید، پزشک توصیه‌های خود را با شما در میان خواهد گذاشت. دکتر حامد واثقی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و بهترین دکتر فوق تخصص کبد و کیسه صفرا در تهران هستند که می توانید برای رزرو نوبت با ایشان از شماره درج شده در بالای صفحه اقدام کنید.

خطرات پیش رو درصورت عدم درمان سنگ مجاری صفرا

در صورت عدم درمان سنگ‌های صفراوی، عوارض بالقوه‌ای برای فرد ایجاد می‌شود. به یاد داشته باشید، تنها در صورتی به درمان این بیماری نیازی نیست که شخص، علائمی از خود بروز نداده باشد. اما در صورت نمود علائم، عدم پیگیری بسیار دردسرساز خواهد شد. در ادامه برخی از خطرات مرتبط با سنگ‌های صفراوی درمان‌نشده آورده شده است: ^mayoclinic

1. کوله سیستیت (cholecystitis)؛ التهاب کیسه صفرا که می‌تواند درد شدید ایجاد کند و ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد. این عارضه که به دلیل انسداد مجرای صفراوی توسط سنگ به وجود می‌آید، منجر به درد شدید شکم، تب، تهوع و استفراغ می‌شود.
2. پانکراتیت (pancreatitis)؛ التهاب لوزالمعده که می‌تواند در صورت انسداد مجرای پانکراس، توسط یک سنگ صفراوی اتفاق بیفتد.
3. انسداد مجرای صفراوی؛ سنگ‌های صفراوی می‌توانند مجاری صفراوی را مسدود کنند، که منجر به زردی در اثر تجمع بیلی‌روبین و آسیب به کبد می‌شود.
4. عفونت؛ انسداد مجاری صفراوی می‌تواند منجر به عفونت در سیستم صفراوی شود.
5. پاره شدن کیسه صفرا؛ یک عارضه شدید که می‌تواند در صورت عدم درمان کولسیستیت، اتفاق بیفتد و منجر به پریتونیت، یک عفونت جدی در شکم شود.
6. کولانژیت (cholangitis)؛ عفونت سیستم مجرای صفراوی، که در صورت عدم درمان به‌موقع می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. این بیماری با نشانه‌هایی اعم از زردشدن چشم و پوست، تب و درد شکم، نمایان می‌شود.
7. افزایش خطر سرطان کیسه صفرا؛ تحریک و التهاب طولانی‌مدت ناشی از سنگ‌های صفراوی، ممکن است خطر ابتلا به سرطان کیسه صفرا را، افزایش دهد.

پیشگیری از ابتلا دوباره به سنگ مجاری صفرا

هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از تشکیل سنگ مجاری صفراوی وجود ندارد، اما شما می‌توانید اقدامات خاصی را، برای کاهش خطر کلی خود انجام دهید. برای مثال، می‌توانید با کاهش کلسترول در رژیم غذایی خود، خطر ابتلا به سنگ‌های کلسترولی را که از رایج‌ترین نوع هستند، کاهش دهید. بااین‌حال، باید توجه داشته باشید، کاهش کلسترول در رژیم غذایی، مانع ایجاد سنگ‌های رنگ‌دانه نمی‌شود.

چنانچه مشکل اضافه‌وزن یا چاقی دارید، کاهش وزن یکی از مطمئن‌ترین راه‌هایی است که خطر ابتلا به سنگ‌های کلسترولی را کاهش می‌دهد. اما در نظر داشته باشید، کاهش وزن سریع به‌مراتب می‌تواند، خطر را افزایش دهد. اگر از یک روش یا درمان دیگر انتظار کاهش وزن سریع دارید، ممکن است پزشک شما مصرف داروهای سنگ کیسه صفرا را به‌صورت پیشگیرانه، توصیه کند. در ادامه توصیه‌هایی به‌منظور کاهش خطر سنگ کیسه صفرا آورده شده است: ^ncbi.nlm.nih

• عدم حذف وعده‌های غذایی؛ شما می‌بایست سعی کنید، هر روز به وعده‌های غذایی معمول خود پایبند باشید. حذف وعده‌های غذایی یا روزه‌داری می‌تواند، خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش دهد.
• کاهش وزن با سرعت کم؛ اگر نیاز به کاهش وزن دارید، آهسته پیش بروید. کاهش وزن سریع می‌تواند، خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش دهد. هدف کاهش 1 یا 2 پوند (حدود 0.5 تا 1 کیلوگرم) در هفته باشد.
• مصرف غذاهای فیبردار؛ از غذاهای پر فیبر بیشتر استفاده کنید. غذاهای غنی از فیبر، مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
• حفظ وزن سالم؛ چاقی و اضافه‌وزن، خطر ابتلا به سنگ مجاری صفراوی را افزایش می‌دهد. با کاهش کالری دریافتی و افزایش میزان فعالیت بدنی، برای رسیدن به وزن سالم تلاش کنید. هنگامی که به وزن مناسبی رسیدید، با ادامه رژیم غذایی سالم و ادامه ورزش، برای حفظ آن وزن تلاش کنید.