ایجاد التهاب، یک واکنش از سوی سیستم ایمنی است که میتواند در اندام مختلف بدن به وجود آید. اگر این التهاب در غده پانکراس ایجاد شود، به آن بیماری پانکراتیت میگویند. تشدید التهاب پانکراس، عمدتا با تورم، درد و ایجاد اختلال در عملکرد لوزالمعده، همراه است. از سوی دیگر، اختلال در عملکرد غده پانکراس، میتواند بسیاری از اجزای بدن را تحت تاثیر قرار دهد. برای مثال، هضم غذا با مشکل مواجه میشود، و یا سطح قند خون نسبت به حالت استاندارد، کمتر یا بیشتر میگردد.
انواع بیماری پانکراتیت، در دو حالت حاد و مزمن به وجود میآید. التهاب لوزالمعده حاد، یعنی به صورت ناگهانی ظاهر شده، و معمولا پس از مدت کوتاهی برطرف میگردد. اما در حالت مزمن، فرد در طولانی مدت با این بیماری سر و کار دارد. این نکته را در نظر داشته باشید که آسیب به پانکراس و التهاب ناشی از آن، میتواند به مرور زمان تشدید گردد. برای درمان التهاب پانکراس مزمن، باید حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید. در غیر این صورت، ممکن است خطرات جانی برای بیمار در پی داشته باشد.
پانکراتیت چیست؟
هر گاه، به دلایل مختلف، التهاب لوزالمعده به وجود آید، به آن پانکراتیت گفته میشود. التهاب در هر عضو بدن، همواره با درد و تورم همراه است. بنابراین، هنگامی که التهاب پانکراس رخ میدهد نیز احساس درد معده، برای شما ناراحتکننده خواهد بود. ضمن اینکه این درد، گاهی به پشت نیز سرایت میکند.
در حالت کلی، ایجاد التهاب در پانکراس، نوعی واکنش سیستم ایمنی برای ترمیم بافتهای آسیب دیده است. در بسیاری از موارد، التهاب در لوزالمعده، به دلیل سنگهای صفراوی موجود در مجاری پانکراس، رخ میدهد. این نوع التهاب، عموما در افرادی که به الکل اعتیاد دارند، بیشتر دیده میشود. انواع التهاب پانکراس، در دو حالت پانکراتیت مزمن و پانکراتیت حاد، دستهبندی میشوند، که در ادامه آنها را معرفی میکنیم.
پانکراتیت حاد (Acute pancreatitis)
گاهی آسیبهای به وجود آمده در لوزالمعده، جزئی یا خفیف هستند. به طوری که، این آسیبها پس از مدت کوتاه، و به صورت خود به خود، برطرف میگردند. اگر در اثر وجود این آسیبها، التهاب لوزالمعده به وجود آید، از نوع حاد خواهد بود. علائم پانکراتیت حاد، با چند روز استراحت، هیدراتاسیون و مصرف داروهای ضد درد، به طور کامل بهبود پیدا میکنند. البته اگر التهاب پانکراس حاد، شدت زیادی داشته باشد، میتواند آسیب جدی به سلامتی فرد زده و حتی تهدیدکننده زندگی باشد.
پانکراتیت مزمن (Chronic pancreatitis)
هر گاه شخص، به نوعی التهاب پانکراس طولانی مدت و پیشرونده مبتلا گردد، به بیماری پانکراتیت مزمن مبتلا است. این نوع از التهاب لوزالمعده، با گذشت زمان بدتر شده و به صورت خود به خود درمان نمیشود. التهاب پانکراس مزمن، عموما در اثر یک آسیب دائمی به پانکراس، به وجود میآید؛ حتی ممکن است تا سالیان طولانی ادامه داشته باشد. در بیماران مبتلا به التهاب مداوم پانکراس، ایجاد زخم در بافتهای لوزالمعده، اجتناب ناپذیر است. این مساله باعث اختلال در ساخت آنزیمهای هضم و هورمونها میشود. بنابراین، التهاب مزمن پانکراس، میتواند عوارض جسمانی دیگری نیز در پی داشته باشد.
علائم پانکراتیت حاد و مزمن کدامند؟
مزمن یا حاد بودن التهاب در پانکراس، میتواند بر شدت علائم تاثیر بگذارد. از مهمترین علائم پانکراتیت حاد، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس درد در قسمت بالای شکم که تا پشت منتشر میشود
- حساسیت هنگام لمس شکم
- ناراحتی معده
- تب کردن
- سریع بودن نبض
- استفراغ کردن
- تنفس کم عمق و سریع
برای افرادی که به التهاب لوزالمعده مزمن، مبتلا میشوند نیز علائم خاصی وجود دارند. از مهمترین این علائم میتوان موارد زیر را نام برد:
- درد در قسمت بالای شکم؛
- کاهش وزن بدون تغییر در برنامه ورزش و رژیم غذایی؛
- چرب بودن و بدبو بودن مدفوع؛
- احساس درد شکمی که پس از خوردن غذا شدیدتر میشود.
این نکته را در نظر داشته باشید که علائم پانکراتیت مزمن، در بسیاری از افراد، پس از پیشرفت بیماری ظاهر میشوند. به این معنا که بیماری در شرایط پیشرفته، خود را نشان میدهد. در هر حال، اگر احساس درد ناگهانی در شکم دارید، که به تدریج بدتر میشود، حتما باید به پزشک متخصص مراجعه کنید. در صورتی که احساس درد آنقدر شدید است، که امکان نشستن یا راه رفتن وجود نداشته باشد، نیاز به فوریتهای پزشکی خواهید داشت.
رایجترین علت بیماری پانکراتیت چیست؟
به طور کلی، بیماری پانکراتیت در اثر دو عامل اصلی، یعنی سنگ کیسه صفرا و نوشیدن الکل، به وجود میآید. ۸۰ درصد از افرادی که به التهاب لوزالمعده مبتلا میشوند، یکی از دو فاکتور یاد شده، وجود دارند. در ادامه، درباره این علائم توضیحات بیشتری ارائه میدهیم.
التهاب پانکراس ناشی از سنگ کیسه صفرا
صفرای موجود در کیسه صفرا، از طریق مجرای مشترک، میتواند به روده کوچک راه یابد. منظور از مجرای مشترک این است که صفرا دقیقا از همان مجرای پانکراس، به روده میریزد. در صورتی که سنگ کیسه صفرا به مجرای صفراوی مشترک وارد گردد، مسیر خروج مجرای پانکراس را مسدود میکند. در نتیجه، آنزیمها در داخل لوزالمعده به دام میافتند.
این مساله، در طولانی مدت، باعث ایجاد فشار در این ناحیه میشود. آنزیمهایی که در داخل لوزالمعده تجمع پیدا کردهاند، به بافتهای خود پانکراس، آسیب میزنند؛ به این معنا که آنزیمها شروع به هضم پانکراس میکنند. این فرایند، در نهایت، منجر به بیماری پانکراتیت سنگ کیسه صفرا میشود.
مطالعه بیشتر: عمل کیسه صفرا
التهاب پانکراس در اثر نوشیدن الکل
یکی دیگر از رایجترین علل التهاب لوزالمعده، نوشیدن بیش از حد الکل است. البته هنوز علت این مساله مشخص نیست. با این حال، آنچه مسلم است این است که مصرف زیاد الکل، میتواند باعث ایجاد التهاب در لوزالمعده شود. به صورت کلی، میتوان گفت که تاثیرات سمی الکل، باعث پاسخ التهابی در لوزالمعده میگردند. در واقع، وجود عوارض سمی الکل، فعالیت برخی آنزیمهای گوارشی در داخل لوزالمعده را تحریک میکند. در چنین مواردی نیز، احتمال ابتلا به پانکراتیت حاد و مزمن وجود دارد. آمار نشان میدهد که حدود نیمی از بیماران مبتلا به التهاب پانکراس، در اثر مصرف الکل، به نوع مزمن یا حاد آن دچار میشوند.
علل متفرقه التهاب لوزالمعده
غیر از عوامل اصلی، یعنی سنگ کیسه صفرا و مصرف الکل، عوامل متفرقهای نیز هستند، که میتوانند باعث بیماری پانکراتیت شوند؛ این علائم عبارتند از:
- انواع عفونت یا ویروسها
- ابتلا به بیماریهای خود ایمنی مانند پانکراتیت خود ایمنی
- جهشهای ژنتیکی ارثی که باعث التهاب لوزالمعده ارثی میشوند
- عوارض فیبروز کیستیک
- بالا بودن سطحتری گلیسیرید خون
- هیپرکلسمی یا سطح بالای کلسیم خون
- ایسکمی یا کاهش خونرسانی
- سرطان
- آسیبهای تروماتیک به پانکراس
- تحریک لوزالمعده در اثر مصرف برخی داروهای خاص
- عمل جراحی
- اختلالات متابولیک
تقریبا ۲۰ درصد از بیماران مبتلا به پانکراتیت مزمن و حاد، در اثر یکی از این عوامل، به این بیماری مبتلا میگردند.
آیا علل پانکراتیت حاد و مزمن یکسان هستند؟
در حالت کلی، پانکراتیت حاد موقتی است؛ اما نوع مزمن این بیماری، معمولا در اثر اختلالات ارثی، ایجاد میشود. در این صورت، این التهاب از بین نرفته و تا مدتها باقی میماند. نکته دیگر اینکه، اگر التهاب پانکراس حاد به طور مکرر اتفاق افتد، میتواند به نوع مزمن تبدیل شود. برای مثال، ممکن است لوزالمعده در اثر آسیبها و استرسهای متعدد، دائما دچار التهاب شود. بنابراین، وجود التهاب دائمی در پانکراس، میتواند عامل ایجاد پانکراتیت مزمن باشد.
برای تشخیص التهاب پانکراس چه باید کرد؟
برای تشخیص پانکراتیت، پزشک متخصص، ابتدا علائم مربوط به این بیماری را بررسی میکند. پس از آن، بیمار باید آزمایش خون و تصویربرداریهای تشخیصی را انجام دهد. اگر مقدار آنزیمهای پانکراس، در خون شما بالا باشد، پزشک متخصص، آزمایش خون لوزالمعده را از شما درخواست میکند. در صورتی که سطح آنزیمها حداقل ۳ برابر بیشتر از حالت عادی باشد، مساله نیاز به بررسی بیشتری دارد.
تصویربرداریهای مقطعی مانند سونوگرافی، سی تی اسکن وام آر آی، برای بررسی سلامت پانکراس و وجود التهاب لازم هستند. نتیجه تصویربرداریها، میزان تورم و رسوب مایعات در لوزالمعده را نشان میدهند. ممکن است برای تشخیص بیماری پانکراتیت، لازم باشد آزمایشهای تکمیلی زیر را نیز انجام دهید:
- آزمایش گلوکز برای بررسی مقدار انسولین تولید شده توسط پانکراس؛
- آزمایش الاستاز مدفوع برای اندازهگیری مقدار آنزیمهای گوارشی تولید شده؛
- تجزیه و تحلیل چربی مدفوع که سوء جذب چربی را مشخص میکند؛
- آزمایش خون که مقدار ویتامینهای محلول در چربی را نشان میدهد.
بهترین روش درمان پانکراتیت چیست؟
نوع التهاب لوزالمعده و شدت علائم آن میتواند بر انتخاب روش درمانی تاثیرگذار باشد. هیچ داروی خاصی، برای درمان پانکراتیت حاد یا مزمن وجود ندارد. اما معمولا، درمان این بیماری با فرایند بستری در بیمارستان، برای کنترل علائم و عوارض، آغاز میشود. برخی از مهمترین مراقبتهای مربوط به التهاب پانکراس، عبارتند از:
- مصرف داروهای ضد درد
- مایعات داخل وریدی؛ که بیمار مایعات را از طریق رگ بازوی خود دریافت میکند تا هیدراته بماند
- تغذیه از طریق لوله؛ تا زمانی که استفراغ و احساس درد در لوزالمعده، برطرف شود
پس از آنکه به کمک روشهای یاد شده، علائم و عوارض پانکراتیت تحت کنترل در آمد، از روشهای تخصصیتر برای بهبود بیمار کمک میگیرند. این درمانها، با هدف درمان علل زمینهای به کار میروند، که عبارتند از:
- باز کردن مجاری صفراوی با کمک آندوسکوپی رتروگراد کلانژیوپانکراتوگرافی (ERCP)؛
- جراحی سنگ صفرا؛ به این جراحی کوله سیستکتومی میگویند؛
- جراحیهای پانکراس با روش آندوسکوپی، برای تخلیه مایع از لوزالمعده، یا برداشتن بافتهای بیمار؛
- درمان اعتیاد به الکل؛
- تغییر داروهایی که باعث تحریک التهاب پانکراس میشود.
درمان پانکراتیت مزمن
برای درمان پانکراتی مزمن، ممکن است به درمانهای اضافی نیاز داشته باشید؛ از جمله این درمانها میتوان موارد زیر را نام برد:
- مدیریت درد برای بهبود احساس درد شدید و طولانی مدت؛
- استفاده از مکملهای آنزیم پانکراس، برای بهبود هضم و پیشگیری از اسهال و کاهش وزن؛
- اصلاح رژیم غذایی زیر نظر متخصص تغذیه؛ رژیم غذایی باید کم چرب و سرشار از مواد مغذی باشد.
مهمترین فاکتورهای خطر برای بیماری پانکراتیت چیست؟
در حالت کلی، وجود برخی عوامل و فاکتورها میتوانند ابتلا به بیماری پانکراتیت را محتملتر کند. بر همین اساس، بهتر است این عوامل را بشناسیم و تا حد امکان از آنها دوری کنیم. از مهمترین فاکتورهای خطر بیماری التهاب پانکراس، میتوان موارد زیر را نام برد:
- نوشیدن الکل به مقدار زیاد
- سیگار کشیدن یا استنشاق دود سیگار
- چاقی با BMI بالاتر از ۳۰ مخصوصا برای افرادی که حجم چربی دور شکم آنها زیاد است
- وجود سابقه خانوادگی پانکراتیت
- سطوح بالای تری گلیسیرید در خون
مهمترین عوارض التهاب پانکراس چیست؟
شدت عوارض پانکراتیت، به حاد بودن و مزمن بودن آن بستگی دارد. با این حال، اگر فرد برای درمان این اختلال اقدام نکند، ممکن است با عوارض شدید و جدی مواجه شود. از مهمترین عوارض التهاب لوزالمعده، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- عفونت پانکراس
- نارسایی کلیه
- آسیب به سلولهای سازنده انسولین و ابتلا به دیابت
- کاهش وزن شدید
- سوء تغذیه در اثر عدم جذب مواد مغذی کافی (این حالت به دلیل کمبود آنزیمهای گوارشی به وجود میآید)
- انسداد مجاری صفراوی
- نکروز پانکراس؛ پانکراتیت نکروزان یعنی زمانی که بافت پانکراس به دلیل عدم دریافت خون کافی، میمیرد.
- مشکلات تنفسی در اثر اختلال عملکرد ریهها، به دلیل تغییرات شیمیایی در بدن
- ابتلا به کیستهای کاذب که ممکن است عفونی شده یا پاره شوند
- سرطان پانکراس
روشهای پیشگیری از ابتلا به پانکراتیت چیست؟
پیش از این، به علل پانکراتیت اشاره کردیم. از التهاب پانکراس ناشی از برخی عوامل، نمیتوان پیشگیری کرد. برای مثال، جهشهای ژنتیکی و سابقه خانوادگی افراد را نمیتوان تغییر داد. اما عوامل دیگر مانند مصرف الکل را میتوان تعدیل کرد. همچنین، با انتخاب یک رژیم غذایی مناسب، و کاهش کلسترول وتری گلیسیرید خون، احتمال ابتلا به سنگ صفرا کاهش مییابد.
همچنین، برای افرادی که به التهاب حاد در پانکراس مبتلا بودهاند، مراقبتهایی مانند عدم مصرف الکل و سیگار خالی از لطف نیست! زیرا این گونه مراقبتها، مانع از بروز مجدد التهاب حاد پانکراس میشود.
ممکن است برای افرادی که به التهاب لوزالمعده ناشی از سنگ کیسه صفرا مبتلا بودهاند، برداشتن کیسه صفرا توصیه شود.
بهترین پزشک متخصص برای درمان پانکراتیت کیست؟
برای درمان التهاب لوزالمعده و بهبود علائم پانکراتیت، باید به یک متخصص عمومی یا جراح عمومی مراجعه کنید. یکی از بهترین جراحان عمومی تهران که میتوانید با هدف درمان التهاب پانکراس به ایشان مراجعه کنید، دکتر واثقی هستند. ایشان میتوانند در بهبود علائم التهاب لوزالمعده، و درمان این اختلال به شما کمک کنند. جهت ارتباط با پزشک میتوانید از قسمت تماس با ما برای دریافت نوبت اقدام کنید.
جمعبندی
در این مقاله، توضیح دادیم که پانکراتیت چیست و چه عوارضی دارد. دیدیم که اگر به دلیل مصرف بیش از حد الکل یا ایجاد سنگ کیسه صفرا، لوزالمعده دچار التهاب شدید شود، بیماری التهاب پانکراس به وجود میآید. برای درمان این اختلال، باید پزشک متخصص عمومی، وضعیت بیمار را مورد بررسی قرار دهد. اصلاح سبک زندگی، تغذیه لولهای، ترک الکل و سیگار و کنترل وزن، از بهترین روشها برای درمان التهاب در لوزالمعده هستند.
سوالات متداول درباره پانکراتیت
بیماری التهاب پانکراس چقدر شایع است؟
سالانه حدود ۲۷۵ هزار التهاب حاد پانکراس، در ایالات متحده ثبت میشود. از این تعداد، ۲۰ درصد از آنها شدید هستند. آمار نوع مزمن کمتر است و به ۸۶ هزار نفر در سال محدود میشود.
آیا پانکراتیت کشنده است؟
اگر پانکراتت حاد بسیار شدید باشد و بدون درمان رها شود، خطرناک است. تعداد بسیار کمی از بیماران مبتلا به التهاب لوزالمعده حاد و شدید، دچار واکنش سیستمیک میشوند؛ یعنی کل بدن آنها تحت تاثیر قرار میگیرد. این مساله میتواند کشنده باشد.
پانکراتیت نکروزان چیست؟
در صورتی که شدت التهاب لوزالمعده چنان زیاد شود، که جریان خون به بافتهای این عضو نرسد، نکروز پانکراس رخ میدهد؛ یعنی بافت پانکراس میمیرد. این حالت را پانکراتیت نکروزان مینامند.
درمان التهاب پانکراس چقدر طول میکشد؟
اکثر افراد مبتلا به التهاب حاد، پس از مدت کوتاهی درمان میشوند. در موارد پیچیده یا شدید، ممکن است به بستری در بیمارستان نیاز داشته باشید. مدت زمان درمان التهاب حاد لوزالمعده، به پاسخ بدن بیمار بستگی دارد. درباره التهاب مزمن نیز بیمار همیشه با عوارض آن درگیر خواهد بود.
منابع: my.clevelandclinic.org hopkinsmedicine.org mayoclinic.org
