کبد به عنوان یکی از حیاتی ‌ترین ارگان ‌های بدن انسان، نقش‌ کلیدی در حفظ سلامت و عملکرد صحیح بدن ایفا می‌کند. این ارگان بزرگ و پیچیده، بیش از 500 وظیفه حیاتی دارد که شامل تصفیه خون، متابولیزه کردن مواد مغذی و تولید مواد ضروری برای بقا می‌ شود. به دلیل این که کبد در تصفیه سموم نقش اساسی دارد؛ سلامت آن برای پیشگیری از بیماری ‌های متعدد بسیار مهم است.

با این حال، آسیب به کبد می ‌تواند؛ ابتدا به آرامی و بدون نشانه مستقیم، رخ دهد! در نتیجه اهمیت تشخیص زود هنگام و پیشگیری از بیماری ‌های کبدی را دو چندان می‌ کند. در این مقاله، به بررسی کامل انواع بیماری ‌های کبد، علائم، روش ‌های موثر درمان و پیشگیری از این بیماری‌ ها می‌ پردازیم. برای مشاوره و دریافت نوبت با دکتر واثقی، دکتر متخصص کبد و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، با ما در تماس باشید.

انواع بیماری های کبد به طور کامل

بیماری‌ های کبدی می‌ توانند از عفونت ‌های ویروسی گرفته تا اختلالات اتوایمیون، آسیب ‌های ناشی از مصرف الکل و انباشت چربی در کبد را شامل شوند. شناخت انواع بیماری‌ های کبدی و علائم هشدار دهنده آن ‌ها می‌ تواند در پیشگیری، تشخیص زود هنگام و مدیریت مؤثر این بیماری ‌ها نقش بسزایی داشته باشد.

در ادامه لیست بیماری های کبد را برای شما گردآوری کرده ایم.

کبد چرب؛ شایع ترین بیماری کبد

کبد چرب یکی از مشکلات شایع متابولیک در لیست بیماری های کبد است که در آن تجمع بیش از حد چربی در کبد، فراتر از حد طبیعی، رخ می ‌دهد. این حالت، می ‌تواند زمینه ‌ساز التهاب و آسیب سلولی شده و احتمال بروز اختلالات عملکردی کبد را افزایش دهد. درجه ‌بندی کبد چرب بر اساس میزان تجمع چربی و آسیب کبدی تعریف می‌شود؛ که شامل موارد زیر می باشند.

• گرید 1: ملایم. کمتر از 33% کبد دارای تجمع چربی است. این حالت اغلب بدون نیاز به درمان خاص و با تغییرات سبک زندگی قابل کنترل است.
• گرید 2: متوسط. بین 33% تا 66% کبد، دچار تجمع چربی است. این حالت ممکن است نیازمند مداخلات پزشکی بیشتری برای جلوگیری از پیشرفت، به سمت التهاب و آسیب بیشتر باشد.
• گرید 3: شدید! بیش از 66% کبد دچار تجمع چربی است. این حالت خطر بالایی برای توسعه NASH، فیبروز و سیروز دارد و معمولا نیازمند پیگیری‌ های دقیق پزشک است.

برای بیماران مبتلا به بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD)، اصلاح شیوه زندگی مانند کاهش وزن، ورزش و رژیم غذایی سالم؛ اغلب، اولین خط درمان هستند. در موارد پیشرفته تر، داروهایی مانند پیوگلیتازون و ویتامین E، ممکن است برای کمک به مدیریت این بیماری و جلوگیری از پیشرفت به بیماری کبدی شدیدتر؛ تجویز شوند.

بیماری کبد چرب الکلی (AFLD)

بیماری کبد چرب الکلی، ناشی از مصرف بیش از حد و طولانی مدت الکل است که به تجمع چربی در کبد منجر می ‌شود. متابولیزم الکل در کبد، می‌ تواند سبب تولید مواد شیمیایی سمی شود؛ که به سلول ‌های کبدی آسیب می ‌زنند و باعث التهاب و در نهایت اسکار یا فیبروز می ‌شوند. با پیشرفت بیماری، سیروز و اختلالات جدی کبدی ممکن است رخ دهد.

پروفسور هایسلر گفت:«افرادی که اختلال در ژن GPR75 دارند؛ کمتر مستعد ابتلا به بیماری کبد چرب هستند. این یک پیشرفت مهم است. تقریباً از هر 4 نفر در سراسر جهان 1 نفر مبتلا به بیماری کبد چرب غیر الکلی است. با این حال در حال حاضر هیچ دارویی، برای درمان خاص این بیماری وجود ندارد. بیماری کبد چرب غیر الکلی پیشرفته، می تواند منجر به سیروز شود؛ که تنها راه درمان آن پیوند کبد است.

مراحل بیماری کبد چرب الکلی

1. استئاتوز کبدی (تجمع چربی): مرحله اولیه AFLD، جایی که تجمع چربی معمولا بدون التهاب مشاهده می ‌شود. این مرحله ممکن است بدون علامت باشد و اغلب با کاهش مصرف الکل قابل برگشت است.
2. استئاتوهپاتیت الکلی (ASH): مرحله پیشرفته ‌تر که در آن التهاب و آسیب سلولی به وضوح مشاهده می‌ شود. ASH می ‌تواند منجر به تخریب بیشتر کبد و تشکیل فیبروز شود.
3. سیروز: نتیجه نهایی طولانی مدت ASH و سایر بیماری ‌های کبدی، که در آن اسکار و فیبروز شدید، ساختار کبد را دگرگون می ‌کنند! به طوری که عملکرد کبد به شدت مختل می شود.

بیماری‌های اتوایمیون کبد

بیماری ‌های اتوایمیون کبد زمانی رخ می‌ دهند؛ که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت کبد حمله می‌ کند. این حمله ‌های ایمنی می ‌توانند به التهاب و آسیب دائمی منجر شوند. دو نوع اصلی از این بیماری عبارتند از:

1. هپاتیت اتوایمیون: در این حالت، سیستم ایمنی کبد را هدف قرار داده و باعث التهاب مزمن می ‌شود. نتیجه این حمله خود ایمنی سیروز و نارسایی کبدی است.
2. بیماری کبد صفراوی اولیه (PBC): این بیماری به مجاری صفراوی کوچک در کبد حمله می ‌کند و منجر به تجمع صفرا و آسیب کبدی می ‌شود.

بیماری‌ های ویروسی کبد

بیماری ‌های ویروسی کبد شامل انواع مختلفی از هپاتیت است که می ‌توانند به طور موقت یا دائم به کبد آسیب برسانند. این نوع از بیماری چالش برانگیزترین بیماری، در لیست بیماری های کبد است؛ که در ادامه به تایپ های مختلف آن می پردازیم:

1. هپاتیتA یا (HAV)؛ این ویروس اغلب از طریق غذا یا آب آلوده منتقل می ‌شود و معمولا عفونتی حاد است که خود به خود بهبود می ‌یابد.
2. هپاتیتB یا (HBV)؛ این نوع از طریق تماس با خون یا سایر مایعات بدن آلوده، منتقل می‌ شود. این ویروس می ‌تواند منجر به بیماری حاد یا مزمن شود و خطر سیروز یا سرطان کبد را افزایش می‌ دهد.
3. هپاتیتC یا (HCV)؛ مانند HBV، HCV از طریق تماس با خون آلوده منتقل می ‌شود. این بیماری اغلب بدون علائم است و می ‌تواند به بیماری مزمن کبد منجر شود.

سیروز کبدی

سیروز کبدی یک بیماری پیشرفته کبدی است که در آن بافت سالم کبد به مرور زمان توسط بافت فیبری جایگزین می ‌شود. این تغییرات بافتی، ناشی از آسیب مزمن و طولانی ‌مدت به کبد، مانند مصرف طولانی مدت الکل، عفونت ‌های مزمن ویروسی مانند هپاتیت B و C و بیماری ‌های اتوایمون، می‌ باشد. با گذر زمان، این آسیب ‌ها منجر به التهاب سلول‌های کبدی و نهایتا ایجاد اسکار در بافت کبد می ‌شوند. به محض ایجاد اسکار، فرآیند بهبود، غیر قابل برگشت می شود و می ‌تواند عملکرد کبدی را، به شدت تحت تأثیر قرار دهد.

عوارض ناشی از سیروز می‌ تواند شامل خستگی، زردی پوست و چشم ‌ها، تجمع مایع در شکم (آسیت)، اختلالات خونریزی و افزایش خطر برخی سرطان ‌ها باشد. در درمان تنبلی کبد، پیوند کبد اغلب، تنها گزینه درمانی قطعی است. با این حال، تحقیقات اخیر نتایج امیدوار کننده ای را با استفاده از داروهایی مانند اسید ابتیکولیک (Ocaliva) در درمان کلانژیت اولیه صفراوی نشان داده است. وضعیتی که در صورت عدم درمان می تواند منجر به سیروز شود.

بیماری ‌های ژنتیکی کبد

بیماری ‌های ژنتیکی کبد، که از طریق ژن‌ های ارثی منتقل می ‌شوند؛ طیف وسیعی از شرایط را شامل می ‌شوند و می ‌توانند تأثیر قابل توجهی بر عملکرد کبد داشته باشند.

این بیماری‌ ها، از هموکروماتوز ویلسون گرفته تا کمبود آلفا-1 آنتی‌تریپسین، اغلب نیازمند مدیریت پزشکی دقیق برای کنترل عوارض و حفظ سلامت بیمار هستند.

1. هموکروماتوز: این بیماری، یکی از شایع ‌ترین اختلالات ژنتیکی است که در آن بیش از حد آهن در بدن تجمع می‌ یابد. به ویژه در کبد، قلب و پانکراس. این افزایش آهن می ‌تواند منجر به آسیب و نارسایی ارگان ‌ها شود.
2. ویلسون: بیماری ویلسون ناشی از تجمع مس در کبد و سایر بافت ‌ها است. این بیماری می ‌تواند منجر به آسیب کبدی، اختلالات عصبی و روانی شود.
3. آلفا-1 آنتی‌تریپسین کمبود: این اختلال ژنتیکی باعث می ‌شود بدن نتواند مقدار کافی آلفا-1 آنتی‌تریپسین، که یک پروتئین محافظتی در کبد است؛ تولید کند. کمبود این پروتئین می‌ تواند به آسیب کبدی و بیماری‌های ریوی منجر شود.

سرطان کبد

سرطان کبد، که به دو دسته اصلی کارسینوم هپاتوسلولار (HCC) و کولانژیوکارسینوم تقسیم می ‌شود. یکی از جدی ‌ترین بیماری‌ های کبدی است که می‌ تواند نتیجه طیف گسترده‌ای از آسیب‌ ها و بیماری ‌های زمینه‌ای کبد باشد.

عوامل خطرناک شناخته شده؛ شامل هپاتیت مزمن، سیروز کبدی و مصرف طولانی مدت الکل است. تشخیص زود هنگام از طریق غربالگری در افراد با خطر بالا و استفاده از روش ‌های پیشرفته تصویربرداری و بیوپسی می‌ تواند به مدیریت بهتر و افزایش شانس درمان مؤثر کمک کند. درمان‌ های موجود شامل جراحی، پیوند کبد، تراپی هدفمند و شیمی‌ درمانی است. که بسته به مرحله بیماری و وضعیت کلی بیمار انتخاب می‌ شوند.

عوامل مؤثر در بیماری کبد

باتوجه‌ به شیوه زندگی امروزی مردم، عوامل خطر ابتلا به بیماری‌ کبدی در حال افزایش است. چند نکته مهم در این زمینه:

• کم‌تحرکی و چاقی؛ بسیاری از مردم به علت شیوه زندگی شهری و کارهای دفتری، کم‌ تحرک هستند. همچنین مصرف غذاهای پرکالری و فست‌فود منجر به افزایش چاقی شده است. این عوامل خطر ابتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی را افزایش می‌دهند.
• مصرف الکل؛ متأسفانه مصرف الکل در بین جوانان و جوامع شهری روبه‌افزایش است؛ که می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌ کبدی الکلی باشد. مصرف بیش از حد الکل در طول سال‌ها می‌تواند منجر به بیماری کبد الکلی (استئاتوهپاتیت الکلی) شود. از جمله کبد چرب، هپاتیت الکلی و سیروز.
• رژیم غذایی ناسالم؛ مصرف بی‌رویه قند، نمک و چربی‌های اشباع‌شده، کمبود میوه و سبزی‌ها و وعده‌های غذایی نامنظم، عواملی هستند که می‌توانند خطر مشکلات‌ کبدی را افزایش دهند.
• داروها و مواد شیمیایی؛ مصرف بی‌رویه و خودسرانه ستامینوفن، مکمل‌ها، شیمیایی‌ها، سموم و سایر مواد سمی می‌توانند به سلول‌های کبدی آسیب برسانند.
• ویروس‌ها؛ عفونت‌های ویروسی مانند هپاتیت A، B، C، D و E می‌توانند باعث التهاب و آسیب به کبد شوند. همان طور که بالاتر به آن پرداختیم؛ به‌ویژه هپاتیت B و C می‌توانند منجر به عفونت‌های مزمن و سیروز شوند.
• ژنتیک؛ اختلالات ژنتیکی مانند هموکروماتوز، بیماری ویلسون، کمبود آلفا-1 آنتی‌تریپسین که می‌توانند به کبد آسیب بزنند.
• اختلالات متابولیک؛ مشکلات متابولیک مانند ذخیره بیش از حد آهن یا مس می‌توانند به کبد آسیب برسانند.

علائم بیماری کبد چیست؟

باتوجه‌به اهمیت کبد در عملکرد بدن، شناسایی علائم بیماری کبدی برای تشخیص و درمان به‌ موقع آنها حائز اهمیت است. هر گاه فردی با علائم مشکلات کبدی مواجه شد؛ باید سریعاً به پزشک مراجعه کند تا با آزمایش‌ها و معاینات لازم، بیماری تشخیص داده شود و درمان به‌موقع انجام گیرد. از جمله مهم‌ ترین علائم بیماری های کبد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رنگ‌پریدگی پوست و چشم‌ها (زردی)؛ یکی از مهم‌ترین علائم بیماری کبدی، زردشدن پوست و سفیدی چشم‌هاست که به دلیل افزایش بیلی‌روبین در خون ایجاد می‌شود.
• درد و تورم شکم؛ التهاب یا آسیب به کبد می‌تواند باعث درد و تورم در ناحیه بالا و راست شکم شود و احساسی مانند ریتم مداوم و ضربان‌دار، در ناحیه سمت راست بالای شکم دارد.
• تورم مچ پا و قوزک پا؛ نارسایی کبدی باعث تجمع مایع در بدن و تورم اندام‌های تحتانی می‌شود.
• خارش پوست؛ خارش پوست ناشی از افزایش بیلی‌روبین خون است.
• تیرگی ادرار؛ ادرار تیره و کم‌رنگ به دلیل تجمع بیلی‌روبین در بدن می باشد.
• روشنی مدفوع؛ کم‌رنگ ‌شدن مدفوع به دلیل کمبود صفرا در بدن است.
• خستگی مزمن؛ نارسایی کبدی باعث خستگی و بی‌حالی می‌شود.
• تهوع و استفراغ؛ التهاب سلول‌های کبدی، می‌تواند با تهوع و استفراغ همراه باشد.
• کاهش اشتها؛ بیماری‌ کبدی با کاهش اشتها همراه است.
• خون‌مردگی؛ اختلال در انعقاد خون به دلیل بیماری کبدی اتفاق می افتد.

آناتومی کبد

بزرگترین اعضای گرانولار بدن حدود 1.5 کیلوگرم وزن دارد و سنگین‌ترین عضو بدن به شمار می رود. این ارگان در سمت راست شکم، درست زیر دیافراگم قرار گرفته و بخشی از آن تا سمت چپ شکم نیز گسترش یافته است. کبد در ارتباط مستقیم با چندین ارگان حیاتی دیگر، از جمله معده، پانکراس و روده‌ها است. نقش مرکزی در پردازش مواد مغذی، تولید صفرا برای هضم چربی ‌ها، سم ‌زدایی و تعداد زیادی از فرآیند های حیاتی را بر عهده داشته و توانایی ایجاد اختلال در عملکرد کل بدن را دارد. ارتباط آن با سایر ارگان ‌ها از طریق مجاری صفراوی و خون ‌رسانی مضاعف از طریق ورید پورتال و شریان کبدی انجام می‌ شود.

وظیفه کبد

کبد در بخش بالایی راست حفره شکمی، زیر دیافراگم و روی معده، کلیه راست و روده‌ها قرار دارد. بزرگ‌ترین اندام داخلی بدن، شکلی مخروطی داشته و رنگ صورتی مایل به قرمز است.

وظایف اصلی کبد به شرح زیر است

• کبد بیشتر سطوح شیمیایی خون را تنظیم می‌کند و ماده‌ای به نام صفرا ترشح می‌کند؛ که به دفع مواد زائد از کبد کمک می‌کند. همه خونی که از معده و روده‌ها خارج می‌شود؛ از کبد عبور می‌کند. کبد این خون را پردازش کرده و همچنین داروها را به اشکالی تبدیل می‌کند که برای بقیه بدن آسان‌تر استفاده شوند؛ یا غیرسمی باشند. بیش از 500 کارکرد حیاتی برای کبد شناسایی شده است!
• تولید صفرا که به دفع مواد زائد و شکستن چربی‌ها در روده کوچک در هنگام هضم کمک می‌کند.
• تولید برخی پروتئین‌های پلاسمای خون.
• تولید کلسترول و پروتئین‌های ویژه برای حمل چربی‌ها در بدن.
• تبدیل گلوکز اضافی به گلیکوژن برای ذخیره و تنظیم و تولید گلوکز به میزان لازم.
• تنظیم سطح آمینواسیدهای خون که بلوک‌های سازنده پروتئین‌ها هستند.
• پردازش هموگلوبین برای استفاده از محتوای آهن آن.
• تبدیل آمونیاک سمی به اوره و دفع از طریق ادرار.
• پاک‌سازی خون از داروها و سایر مواد سمی.
• تنظیم انعقاد خون.
• مقاومت در برابر عفونت‌ها با تولید فاکتورهای ایمنی و حذف باکتری‌ها از جریان خون.
• دفع بیلی‌روبین از گلبول‌های قرمز و تصفیه خون.
• ذخیره‌سازی ویتامین و مواد معدنی.

منابع: fundahigadoamerica.org