فتق چیست؟ + علائم؛ علت ابتلا و درمان بیماری هرنی

یکی از مشکلات رایجی که برای جدار شکم به وجود می‌آید، فتق (Hernia) نام دارد. اما آیا می‌دانید فتق چیست؟ تا چه حد با معنای باد فتق یا هرنی آشنایی دارید؟ تمامی احشای شکمی توسط یک دیواره عضلانی در کنار یکدیگر نگه جداشته می‌شوند. این دیواره عضلانی جدار شکم نام دارد. گاهی جدار شکم دچار ضعف شده و حفره‌ای در آن ایجاد می‌گردد که آن را فتق یا هرنی می‌نامند. هرنی باعث می‌شود تا احشای شکمی مانند روده، از جای صحیح خود خارج شده و دچار مشکل گردد. اصلی‌ترین نشانه ابتلا به اختلال هرنی، برآمدگی و درد مبهم در محل آسیب دیده است. تقریبا همه بیماران مبتلا به هرنی می‌توانند مشکل خود را از طریق جراحی درمان کنند.

منظور از باد فتق یا هرنی چیست؟

هنگامی که یک عضو یا بافت چربی از طریق یک نقطه ضعیف در عضله  یا بافت هم‌بند (فاسیا) جدار شکم به بیرون از فضای شکم حرکت می کند، فرد دچار فتق می‌شود. فتق اغلب در جاهایی مانند ناحیه شکم یا کشاله ران که دیواره شکم ضعیف‌تر است، اتفاق می‌افتد. بروز می‌توانند دلایل مختلفی داشته باشند. اکثر فتق‌ها فوراً تهدید‌کننده زندگی نیستند، اما به‌صورت خودکار نیز از بین نمی‌روند. گاهی اوقات ممکن است برای جلوگیری از عوارض خطرناک نیاز به جراحی داشته باشند.

رایج‌ترین نواحی که دچار فتق می‌شوند، در لیست زیر آورده شده‌اند:

• قسمت پایین قفسه سینه از طریق دیافراگم
• کشاله ران خود از طریق دیواره پایین شکم
• امتداد خط وسط جلوی شکم شما
• از طریق یک برش قبلی جراحی شکم

مردان، افراد مسن، کشورهای کم درآمد و با درآمد متوسط؛ مانند ایران، هند و چین؛ مبتلایان بیشتری نسبت به آمار جهانی داشتند.

انواع هرنی کدامند و در کدام قسمت بدن، به وجود می‌آیند؟

تمامی اندام‌های بدن که از طریق یک پوشش یا بافت محافظتی نگهداری می‌شوند، می‌توانند دچار باد فتق گردند. برای مثال، قفسه سینه از طریق دیافراگم و کشاله ران از طریق دیواره پایین شکم، دچار هرنی می‌شوند. حتی برای بیمارانی که سابقه جراحی دارند، امکان ابتلا به بیماری فتق از طریق برش جراحی قبلی نیز وجود دارد. انواع هرنی نیز بر همین اساس دسته‌بندی می‌شوند که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.

1. فتق اینگوینال

بیماری فتق اینگوینال یا مغبنی را می‌توان رایج‌ترین نوع این اختلال دانست. هر گاه در دیواره پایین شکم، ضعف یا پارگی ایجاد شده و روده از طریق آن بیرون بزند، شخص به هرنی از نوع اینگوینال دچار می‌شود. علت این نامگذاری آن است که این نوع برآمدگی، عمدتا در کانال اینگوینال رخ می‌دهد. کانال اینگوینال در کشاله ران قرار گرفته است. رباطهای نگهدارنده رحم در زنان و عروق بیضه در مردان در کانال اینگوینال هستند. بنابراین، هرنی اینگوینال باعث فشار بر این نواحی می‌شود. ناگفته نماند که هرنی مغبنی در مردان بیشتر از زنان دیده می‌شود.

2. فتق هیاتال مربوط به معده

دیافراگم که به آن پرده دیافراگم نیز گفته می‌شود، یک ورقه عضلانی است که به تنفس کمک می‌کند. این پرده عضلانی از طریق انقباض و کشیدن هوا به درون ریه‌ها، تنفس را مدیریت می‌کند. اگر در اثر ضعف یا آسیب دیافراگم، بخشی از معده به سمت قفسه سینه برآمده شود، هرنی هیاتال نام می‌گیرد. هرنی هیاتال از طریق دیافراگم، بیشتر در افراد ۵۰ سال به بالا دیده می‌شود. با این حال، این نوع بیماری در برخی از کودکان به صورت نقص مادرزادی وجود دارد. از علائم ابتلا به بیماری هرنی هیاتال می‌توان به رفلاکس دائمی معده به مری اشاره کرد؛ به طوری که تمامی محتویات معده به سمت مری پس زده می‌شوند. این حالت، سوزش سر دل یا دل درد را در پی دارد.

3. فتق ناف

ایجاد هرنی در ناحیه ناف، بیشتر در کودکان و نوزادان دیده می‌شود. هرنی ناف به حالتی اطلاق می‌شود که روده‌ها در حوالی ناف، از طریق دیواره شکم به به سمت بیرون برآمده می‌گردند. هرنی در ناحیه ناف، بیشتر در زمان‌هایی که کودک گریه می‌کند، ظاهر می‌شود. در صورت مشاهده چنین علائمی، حتما باید به یک پزشک متخصص مراجعه کنید. فتق ناف در بزرگسالان نیز به وجود می‌آید. علت ایجاد این بیماری در بزرگسالان به عواملی مانند چاقی، بارداری یا تجمع مایع در شکم مربوط است.

4. بیماری هرنی جدار شکم

اگر جدار شکمی دچار حفره شوند، زمینه برای بیرون زدن احشای شکمی فراهم خواهد شد؛ در این صورت، هرنی شکمی رخ می‌دهد. معمولا هنگامی که فرد دراز می‌کشد، برآمدگی ناشی از هرنی قابل مشاهده نیست. اما در حالت‌های مختلف، احساس فشار و درد ناشی از هرنی شکمی، آزاردهنده خواهد بود. هرنی در ناحیه شکم می‌تواند از بدو تولد به وجود آید. با این حال، در دوره‌های مختلف زندگی نیز در اثر بارداری، چاقی یا فعالیت شدید، امکان ابتلا به فتق شکمی وجود دارد. نکته دیگر اینکه، سابقه جراحی شکمی می‌تواند یک عامل ابتلا به این نوع ناهنجاری باشد. در واقع، هرنی در ناحیه شکم می‌تواند در اثر برش جراحی یا اسکار ناشی از آن رخ دهد. این نوع هرنی را برشی (انسزیونال) نیز می‌نامند.

5. فتق فمورال

بیماری فتق فمورال، یکی دیگر از انواع هرنی در ناحیه کشاله ران است. اما این نوع هرنی نسبت به هرنی اینگوینال، کمتر رایج است. هرنی فمورال در کانال فمورال، یعنی زیر کانال اینگوینال رخ می‌دهد. این نوع ناهنجاری عموما در زنان مسن به وجود می‌آید. معمولا علائم هرنی فمورال به خودی خود بهبود پیدا نمی‌کنند. از این رو، پزشک متخصص، انجام جراحی هرنی برای این افراد را بهترین روش درمان می‌داند.

6. فتق مادرزادی دیافراگم

یکی از بیماری‌های مادرزادی، عدم تشکیل صحیح پرده دیافراگم در دوران جنینی است. در این حالت، اندام‌های شکمی به درستی در جای خود قرار نمی‌گیرند. در نتیجه، احتمال جابجایی آن‌ها به سمت حفره قفسه سینه وجود دارد. این مساله باعث می‌شود تا اندام‌های در حال رشد جنین، به سمت ریه‌های او متراکم گردند؛ این حالت، بروز هرنی مادرزادی دیافراگم در نوزادان را در پی دارد. ناگفته نماند که نوزادان مبتلا به هرنی دیافراگم مادرزادی، عمدتا به مشکلات تنفسی دچار هستند.

7. فتق اپی گاستر

اگر چربی‌های شکمی در ناحیه بین ناف و قسمت پایین استخوان جناق دچار بیرون زدگی شوند، هرنی اپی گاستر به وجود می‌آید. مردان بیشتر از زنان به هرنی اپی گاستر مبتلا می‌گردند.

شایع‌ترین علامت درد ناشی از فشرده‌شدن چربی توسط دیواره شکم شما است. بسیاری از آن‌ها کوچک هستند، هیچ علامتی ایجاد نکرده و نیازی به درمان ندارند. آن دسته از فتق‌های بزرگی که منجر به ایجاد علائم می‌شوند، به‌صورت خودکار بهبود نمی‌یابند، اما خوشبختانه جراحی می‌تواند این مشکل را برطرف کند.

8. فتق اشپیگل (اسپیگل)

به فتق اشپیگل، فتق شکمی جانبی نیز گفته می‌شود. این نوع هرنی، از طریق فاشیای اشپیگل به وجود می‌آید. این فاشیا بخشی از جدار شکمی را از یکدیگر جدا می‌کند. ابتلا به این نوع Hernia، بسیار نادر است. فتق‌های اشپیگل 0/12 % تا 2 % فتق‌های دیواره شکم را تشکیل می‌دهند. آنها بسیار کمتر از انواع اینگوینال یا فمورال هستند. چنانچه این نوع فتق درمان نشود، می‌تواند بخشی از روده را مسدود کند یا جریان خون به سایر اندام‌ها و بافت‌ها را قطع کند. پیش‌آمدن چنین وضعیتی بسیار جدی و خطرناک تلقی می‌شود. ^webmd

علائم بیماری فتق چیست؟

علائم هرنی به محل ایجاد آن بستگی دارد. البته برخی از افراد مبتلا به بیماری Hernia، هیچ گونه نشانه‌ای ندارند. اما ممکن است در تشخیص بیماری‌های دیگر، پزشک متوجه وجود فتق شود. در هر حال، یکی از علائم هرنی در اغلب بیماران، ایجاد یک برآمدگی یا توده در محل آسیب دیده است. معمولا این گونه برآمدگی‌ها در فعالیت‌های خاص یا موقعیت‌های بدنی مشخص، ظاهر شده و با خارج شدن از آن حالت، به داخل برمی‌گردند. البته فردی که به هرنی مبتلا است، هنگام انجام برخی فعالیت‌ها احساس فشار و درد مبهم دارد. این گونه عوارض عمدتا در هنگام سرفه کردن، خندیدن یا زور زدن، شدیدتر می‌گردند.

شکل ظاهری فتق

در اکثر موارد، فتق به صورت یک برآمدگی یا توده غیر عادی ظاهر می‌گردد. این نشانه عموما در ناحیه شکم و کشاله ران مشاهده می‌شود. برای فتق‌های خیلی عمیق مانند نواحی هیاتال و فمورال، ممکن است هیچ گونه علائم ظاهری وجود نداشته باشد. در ساده‌ترین حالت، فرد مبتلا به هرنی، در موقعیت‌هایی مانند خم شدن یا چمباتمه زدن، وجود Hernia را احساس می‌کند. حتی برای کودکان نیز در هنگام گریه کردن یا انجام عمل دفع، بیرون زدگی یا هرنی قابل مشاهده یا قابل لمس است.

احساسات ناشی از بیماری هرنی

افرادی که به هرنی مبتلا هستند، در موقعیت‌های مختلف، احساس درد مبهم یا شدید دارند. این حالت زمانی رخ می‌دهد که اندام مورد نظر، از سوراخ بیرون بزند. البته برخی از افراد نیز هیچ گونه احساس دردی ندارند. اگر ناراحتی و درد به صورت دائمی وجود دارد، حتما باید به پزشک متخصص مراجعه کنید. دقت داشته باشید که رفلاکس مزمن ناشی از هرنی هیاتال، عوارض شدیدی برای شما در پی دارد. بنابراین، در صورتی که احساس سوزش سر دل یا سوء هاضمه دارید، باید یک پزشک متخصص را در جریان بگذارید. ^{clevelandclinic}

دلایل ابتلا به بیماری فتق چیست؟

ایجاد آسیب یا حفره در بافت‌های همبند یا عضله‌ای، می‌تواند منجر به بروز هرنی شود. بنابراین، علت بیماری فتق عملا آسیب‌هایی هستند که به بافت‌های همبند وارد می‌گردند. آسیب‌های تروماتیک و جراحی‌ها می‌توانند علت بروز بیماری هرنی باشند. همچنین، یک آسیب تنشی مکرر، احتمال ابتلا به Hernia را تشدید می‌کند. حالت‌های زیر می‌توانند علت هرنی باشند: ^{practiceplusgroup}

• سرفه مزمن که می‌تواند ناشی از آلرژی باشد.
• انجام مشاغلی که نیاز به بلند کردن اجسام سنگین دارند.
• فعالیت‌هایی که به ساعت‌های طولانی ایستادن نیاز دارند.
• سالخوردگی.
• یبوست شدید به طوری که به زور زدن در هنگام اجابت مزاج نیاز باشد.
• سابقه جراحی در لگن و شکم.
• بارداری‌های مکرر یا چندقلوزایی.
• تجمع مایع در شکم یا آسیت.
• چاقی شدید با شاخص توده بدنی بالای ۳۰.

هر کسی ممکن است به فتق شکمی مبتلا شود؛ اما کسانی که جراحی شکم انجام داده اند؛ 30 درصد بیشتر نسبت به سایرین در معرض خطر هستند.

در مورد ابتلا به هرنی مادرزادی علل متفاوتی وجود دارند. نوزادان با علائم زیر ممکن است به فتق مادرزادی دچار باشند:

• نوزادان نارس
• نوزادان مبتلا به فیبروز کیستیک
• وجود اختلال بافت همبند در نوزاد
• دیسپلازی مادرزادی هیپ (مفصل ران)
• وجود بیضه‌های نزول نکرده
• وجود مشکلات حاد در دستگاه تناسلی یا دستگاه ادراری نوزاد

بهترین روش‌ها برای تشخیص بیماری هرنی چیست؟

معمولا بررسی علائم ظاهری هرنی، می‌تواند به تشخیص فتق کمک کند. با این حال، علاوه بر معاینات فیزیکی دقیق توسط پزشک متخصص، آزمایش‌های تشخیصی دیگری نیز باید انجام گیرند. در هر صورت، گام اول در تشخیص Hernia، انتخاب یک پزشک متخصص است که تجربه کافی در این زمینه داشته باشد. در ادامه، روش های مختلف تشخیص باد فتق را توضیح می‌دهیم.

1. معاینه فیزیکی
2. تصویربرداری از محل آسیب دیده
3. تصویر اشعه ایکس از دستگاه گوارش
4. آندوسکوپی

بهترین روش درمان بیماری هرنی چیست؟

بهترین و قطعی‌ترین روش درمان فتق انجام جراحی است. در برخی از موارد، بنا به نظر پزشک ، نیازی به جراحی نیست. مثلا برای افرادی که به فتق خفیف یا بدون علامت مبتلا می‌شوند و ریسک جراحی برایشان بالاست، انجام جراحی توصیه نمی‌شود. در ادامه انواع جراحی فتق را نام می‌بریم.

1. جراحی ترمیم فتق

جراحی فتق با هدف ترمیم، یک عمل جراحی پیچیده می‌تواند باشد. جراح در حین عمل فتق، بافت‌های جابجا شده را به محل اصلی خود باز می‌گرداند. سپس به کمک مش جراحی یا بخیه، عامل ایجاد هرنی را برطرف می‌سازد. در حال حاضر، از روش‌های جراحی فتق کم تهاجمی برای ترمیم این ناهنجاری استفاده می‌شود. این روش‌ها، با کمک برش‌های کوچک انجام می‌گیرند. در نتیجه، درد کمتر و بهبودی سریع‌تری را به دنبال دارند. البته در برخی موارد، بسته به نوع هرنی و وضعیت بیمار، جراحی باز یا سنتی راهکار مناسب‌تری برای ترمیم هرنی خواهد بود.

2. جراحی لاپاراسکوپی

در جراحی لاپاراسکوپی، پزشک جراح به کمک این دوربین کوچک، محل جراحی را مشاهده می‌کند. سپس ابزارهای بلند و نازک جراحی را از طریق حفره دیگر به بدن وارد می‌کند. در نهایت، تغییرات لازم را در محل مورد نظر به وجود می‌آورد. پس از ترمیم ناحیه آسیب دیده، لاپاراسکوپ و ابزار جراحی از بدن بیمار خارج شده و حفره‌های جراحی بخیه زده می‌شوند. برای جراحی فتق با روش رباتیک نیز نحوه انجام عمل شبیه به جراحی لاپاراسکوپی است. اما در جراحی رباتیک، تمامی ابزارهای جراحی از طریق بازوهای رباتیک و توسط پزشک جراح کنترل می‌گردند. ^healthline

طول درمان فتق

طول درمان فتق بسته به عوامل مختلفی متفاوت است. این موارد به شرح زیر هستند:

• نوع جراحی فتق
• سلامت کلی فرد
• میزان پیروی از دستورالعمل‌های بعد از عمل

به‌طورکلی، شما باید بتوانید حدود چهار تا شش هفته پس از عمل، به فعالیت‌های عادی خود بازگردید. در بیشتر موارد، شما می‌توانید در همان روزی که جراحی خود را انجام داده‌اید به خانه بروید.

مقایسه میان طول مدت درمان فتق در دو روش جراحی فتق باز و لاپاراسکوپی

در طی جراحی باز، جراح، برشی روی فتق شما ایجاد می‌کند. سپس بافت بیرون‌زده را از طریق عضله به عقب هل می‌دهد. ترمیم فتق اینگوینال لاپاراسکوپی، زمانی انجام می‌شود که جراح ابزاری به نام لاپاراسکوپ را از دیواره شکم عبور می‌دهد. این کار از طریق برش‌های کوچک انجام می‌شود. باتوجه‌به نقطه ورودی کوچک‌تر، بهبودی پس از جراحی فتق لاپاراسکوپی در مقایسه با جراحی باز سنتی عموماً سریع‌تر است.

جدول زمان‌بندی طول درمان فتق

در ادامه یک جدول زمانی کلی برای مراحل مختلف دوره بهبودی برای عمل فتق آمده است. ^{hopkinsmedicine}

مدت زمان گذشته بعد از جراحی	میزان بهبودی
یک تا دو روز پس از جراحی	90 درصد از تمام جراحی های فتق به صورت روزانه انجام می شود. این بدان معنی است که اکثریت قریب به اتفاق در همان روز عمل از بیمارستان مرخص می شوند. درد و ناراحتی در اطراف ناحیه آسیب دیده شایع است.
هفته اول بعد از عمل	روزهای اولیه پس از جراحی ممکن است؛ شامل مقداری ناراحتی، درد و محدودیت حرکت باشد. در صورت لزوم، داروهای ضددرد توسط پزشک شما تجویز می‌شود. برای جلوگیری از سفتی و بهبود گردش خون باید روی استراحت و حرکت ملایم تمرکز کنید. از انجام فعالیت‌های شدید و بلندکردن اجسام سنگین باید اجتناب شود. بااین‌حال، اگر درد اجازه دهد، راه‌رفتن توصیه می‌شود.
دو تا چهار هفته پس از جراحی	اکثر افراد حدود 14 روز پس از جراحی می‌توانند به فعالیت های سبک بازگردند. همچنان باید از کار فیزیکی شدید اجتناب شود. درد و ناراحتی باید به تدریج کاهش یابد و امکان دارد به دوزهای کمتری از داروهای مسکن نیاز داشته باشید. به یاد داشته باشید، ادامه پیروی از دستورالعمل‌های مناسب مراقبت از زخم مهم است.
چهار تا شش هفته پس از جراحی	تا این مرحله، بسیاری از بیماران می‌توانند، فعالیت‌های روزانه‌ای را که قبل از جراحی از آن لذت می‌بردند، از سر بگیرند. ورزش سبک مانند پیاده‌روی بدون اینکه محل برش جراحی را تحت‌فشار قرار دهد، به بهبود  کلی بیمار کمک می‌کند.
شش تا هشت هفته پس از جراحی	بسته به نوع جراحی که انجام داده‌اید و پیشرفت بهبودی شما، ممکن است پزشک ورزش‌های متوسط ‌تری را توصیه کند. این ورزش‌ها عبارت‌اند از دوچرخه‌سواری، گلف و دویدن سبک. در این زمان، محل برش باید به‌خوبی بهبود یابد. شما باید آن را برای هر گونه علائم عفونت یا عارضه تحت‌نظر داشته باشید. اگر شغل شما شامل فعالیت بدنی محدود است، باید بتوانید به سر کار بازگردید.
دو تا سه ماه پس از جراحی و بعد از آن	در این مرحله، اکثر افراد در مسیر بهبودی کامل قرار دارند. شما می‌توانید شدت فعالیت‌های بدنی خود را با راهنمایی پزشک خود افزایش دهید. به یاد داشته باشید که روند بهبودی هر فردی منحصربه‌فرد است. گوش‌دادن به بدن و پیروی از توصیه‌های پزشک ضروری است.

عوارض بیماری هرنی و عدم درمان آن چیست؟

بروز فتق و عدم درمان آن، باعث بروز عوارض پیچیده‌ای در فرد می‌گردد. با گذشت زمان، Hernia شدیدتر شده و عوارض جدی به همراه دارد. برای مثال، هر چه هرنی بزرگتر شود، فشار بیشتری به نواحی اطراف و اندام‌ها وارد می‌کند. این مساله میزان فشار و درد ناشی از هرنی را افزایش می‌دهد. اگر هرنی در ناحیه روده اتفاق افتد، ممکن است روده مسدود شده و درد شدید، یبوست و حالت تهوع را در پی داشته باشد. در موارد شدیدتر، جریان خون به روده گیر افتاده نمی‌رسد. این مساله باعث مردن بافت روده می‌شود که نیاز به درمان اورژانسی و جراحی Hernia دارد. از مهم‌ترین علائمی که نشان می‌دهند فتق نیاز به درمان اورژانسی دارد، می‌توان موارد زیر را نام برد: ^{hopkinsmedicine}

• وجود دردی که به صورت ناگهانی شدید می‌شود
• حالت تهوع و استفراغ
• وجود برآمدگی‌های قرمز یا بنفش
• تب
• عدم توانایی دفع گاز یا اجابت مزاج

هزینه درمان فتق در سال 1403

هزینه درمان فتق در ایران می‌تواند بسته به موارد ذیل، متفاوت باشد:

• نوع فتق (فتق نافی، فتق کشاله ران و غیره)
• روش درمان (جراحی باز یا لاپاراسکوپی)
• محل جغرافیایی و نوع بیمارستان (خصوصی یا دولتی)

در مجموع، می‌توان گفت هزینه درمان فتق باتوجه‌به عوامل ذکر شده، به شرح زیر هستند:

1. حداقل هزینه؛ برای جراحی فتق در بیمارستان‌های دولتی یا با در نظر گرفتن بیمه، هزینه‌ها ممکن است از حدود 5 تا 10 میلیون تومان شروع شود.

2. حداکثر هزینه؛ در بیمارستان‌های خصوصی و با استفاده از روش‌های پیشرفته‌تر مانند جراحی لاپاراسکوپی، هزینه‌ها می‌تواند به 30 میلیون تومان یا بیشتر نیز برسد.

آمار جهانی بیماری فتق

از سال 1990 تا 2019، تغییر نسبی در تعداد فتق های اینگوینال، فمورال و شکمی، شاهد تغییرات قابل توجهی در 204 کشور و منطقه بود. 191 کشور رشد قابل توجهی را در زمینه شیوع بیماری فتق، تجربه کردند؛ که رشد قطر با 608.78% بین همه کشور ها بیشتر بود. در مقابل، 13 کشور از جمله بلغارستان با 51.57% و لهستان با 44.3% بیشترین کاهش داشته اند. قابل ذکر است که نرخ مرگ و میر متفاوت بود! امارات متحده عربی بیشترین میزان مرگ و میر را با 418.02% ثبت کرد. در حالی که کشور مغولستان با 86.98-% کمترین مرگ و میر را داشت. ^journals

برای درمان فتق به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

برای آنکه بتوانید مشکل باد هرنی خود را درمان کنید، باید به یک پزشک جراح عمومی مراجعه نمایید. هر چه تجربه پزشک در زمینه جراحی فتق بیشتر باشد، نتیجه حاصل از درمان این اختلال و ناهنجاری رضایت بخش‌تر خواهد بود. دکتر واثقی یکی از بهترین جراحان متخصص در این زمینه هستند که می‌توانند برای درمان هرنی به شما کمک کنند.

سوالات متدوال درباره بیماری فتق یا هرنی