فیستول مقعد (Anal Fistula)، یکی از آن مشکلاتی است که شاید در ابتدا چندان جدی به‌نظر نرسد؛ اما اگر نادیده گرفته شود، می‌تواند دردسرهای بزرگی برای فرد ایجاد کند. این بیماری در واقع یک مسیر غیرطبیعی میان پوست اطراف مقعد و کانال مقعد است که معمولاً به‌دلیل عفونت‌های طولانی مدت یا آبسه‌های درمان نشده به وجود می‌آید. علائم فیستول مقعد شامل درد هنگام نشستن یا اجابت مزاج، تورم، خروج چرک یا خون از ناحیه مقعد و حتی گاهی تب است.
انواع فیستول مقعد متفاوت است که بسته به شدت و محل آن، به روش درمانی متفاوتی نیاز دارد. نکته کلیدی این است که فیستول مقعد به‌خودی‌خود درمان نمی‌شود و اگر به آن توجه نشود، می‌تواند به عوارض جدی‌تر مثل عفونت‌های شدیدتر یا تکرار مداوم مشکل منجر شود. بنابراین اگر با علائم این بیماری روبه‌رو هستید، هرچه زودتر به یک جراح فیستول مراجعه کنید تا از عوارض بیشتر جلوگیری شود. در ادامه این مقاله از وبسایت دکتر واثقی، به توضیحات بیشتری درباره این بیماری می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
فیستول چیست؟
فیستول مقعدی، یک مسیر غیرطبیعی است که از داخل کانال مقعد به پوست اطراف آن باز میشود. این مشکل معمولاً در قسمت فوقانی مقعد، جایی که غدد مقعدی قرار دارند، ایجاد میشود. اگر این غدد به هر دلیلی عفونت کنند، عفونت می‌تواند باعث تشکیل فیستول شود. در بسیاری از موارد، این عفونت به شکل یک آبسه اطراف مقعدی ظاهر میشود؛ نوعی تجمع چرک که نیاز به تخلیه دارد. به همین دلیل، گاهی به فیستول مقعدی، عنوان فیستول پری‌آنال نیز داده میشود؛ زیرا این اصطلاح به ناحیه اطراف مقعد اشاره دارد.
فیستول یکی از بیماری‌های شایع در ناحیه آنورکتال است و بیشتر در مردان یا افرادی که در بدو تولد مرد بوده‌اند (AMAB) دیده میشود. آمار نشان می‌دهد که حدود نیمی از افرادی که دچار عفونت غدد مقعدی می‌شوند، در نهایت به فیستول مقعدی مبتلا می‌شوند. از طرفی، ۷۵ درصد موارد فیستول مقعدی، نتیجه آبسه‌هایی است که در این ناحیه تشکیل و سپس تخلیه شده‌اند. این ارقام نشان می‌دهند که فیستول یک عارضه شایع اما قابل مدیریت و درمان است، به شرطی که به‌موقع تشخیص داده شود و اقدامات لازم صورت گیرد.
انواع فیستول مقعدی
انواع فیستول مقعد، بر اساس محل قرارگیری و ارتباطشان با عضلات اسفنکتر مقعدی دسته‌بندی می‌شوند. این عضلات وظیفه کنترل دفع گاز یا مدفوع را بر عهده دارند و محافظت از آن‌ها هنگام درمان بسیار اهمیت دارد. نوع فیستول تأثیر زیادی بر روش درمان دارد و گاهی ممکن است درمان پیچیده‌تر شود، به‌ویژه اگر عضلات بیشتری درگیر باشند. در ادامه، انواع فیستول مقعد را بر اساس موقعیتشان بررسی می‌کنیم:
- فیستول بین اسفنکتریک؛ این نوع فیستول از عضله اسفنکتر داخلی عبور می‌کند و در فضای میان عضلات اسفنکتر داخلی و خارجی به پوست باز میشود.
- فیستول ترانس اسفنکتریک؛ این فیستول از هر دو لایه عضلات اسفنکتر، یعنی داخلی و خارجی، عبور می‌کند و سپس به سطح پوست می‌رسد.
- فیستول سوپراسفنکتریک؛ از عضله اسفنکتر داخلی عبور کرده و به دور اسفنکتر خارجی می‌چرخد و در نهایت به سطح پوست راه پیدا می‌کند.
- فیستول خارج اسفنکتریک؛ این نوع، هر دو عضله اسفنکتر را دور می‌زند. برخلاف سایر انواع، معمولاً منشأ آن در مقعد نیست، بلکه از رکتوم شروع میشود.
- فیستول سطحی مقعد؛ این فیستول از بخش پایینی کانال مقعد، زیر غدد مقعدی، عبور کرده و به پوست مجاور می‌رسد، بدون اینکه عضلات اسفنکتر را درگیر کند.
علائم فیستول مقعدی
علائم فیستول بسته به شدت عفونت و محل فیستول ممکن است متفاوت باشند، اما معمولاً شامل موارد زیر هستند:
- درد شدید و ضربان‌دار در مقعد؛ درد مقعدی، یکی از اصلی‌ترین علائم فیستول است که اغلب به‌صورت شدید و ضربان‌دار احساس میشود. این درد ممکن است در هنگام اجابت مزاج، سرفه، یا حتی نشستن تشدید شود
- تورم و قرمزی اطراف مقعد؛ در ناحیه اطراف مقعد معمولاً تورم و قرمزی دیده میشود که نشانه التهاب و عفونت زیر پوست است. این وضعیت که به آن “سلولیت” نیز گفته میشود، ممکن است با احساس گرما در ناحیه همراه باشد و نیاز به درمان فوری دارد.
- تخلیه مایعات از اطراف مقعد؛ یکی دیگر از رایج‌ترین علائم فیستول، خروج مایعات چرکی، خونی، یا حتی مدفوع از یک نقطه در اطراف مقعد است. این ترشحات معمولاً بوی نامطبوعی دارند و نشان‌دهنده یک عفونت فعال هستند.
- تب؛ در مواردی که عفونت به مرحله پیشرفته‌تر می‌رسد، فرد ممکن است دچار تب شود. این علامت نشان‌دهنده گسترش عفونت به سایر بخش‌های بدن است و نیاز به مداخله سریع پزشکی دارد.
- درد هنگام ادرار کردن؛ برخی افراد مبتلا به فیستول مقعدی ممکن است هنگام ادرار کردن درد داشته باشند. این درد معمولاً به دلیل نزدیکی فیستول به مجاری ادراری یا گسترش التهاب به نواحی اطراف است.
- مشکل در کنترل مدفوع؛ در موارد شدید، ممکن است عضلات مقعد درگیر شوند و فرد نتواند به‌درستی مدفوع را کنترل کند. این حالت، که به‌ندرت اتفاق می‌افتد، می‌تواند کیفیت زندگی را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد و به درمان فوری نیاز دارد.
دلایل ابتلا به فیستول
فیستول مقعدی معمولاً نتیجه التهاب یا عفونت مزمن است که به‌مرور زمان به بافت‌های اطراف آسیب می‌زند و کانالی غیرطبیعی بین مقعد و پوست ایجاد می‌کند. در ادامه، به دلایل رایج و کمتر شایع این بیماری می‌پردازیم.
- آبسه اطراف مقعدی؛ مهمترین دلیل ایجاد فیستول مقعدی، آبسه اطراف مقعدی است. این آبسه زمانی رخ می‌دهد که یکی از غدد مقعدی عفونی شود و چرک در آن تجمع پیدا کند.
- بیماری‌های التهابی روده؛ بیماری‌هایی مانند کرون که نوعی بیماری التهابی روده است، می‌توانند منجر به التهاب مزمن در ناحیه مقعد شوند. این التهاب در مواردی باعث ایجاد فیستول میشود، به‌خصوص اگر کنترل بیماری به تأخیر بیفتد.
- عفونت‌های مقاربتی (STI)؛ برخی از عفونت‌های مقاربتی که به ناحیه مقعد منتقل می‌شوند، ممکن است باعث التهاب و در نهایت ایجاد فیستول شوند.
- سل مقعدی؛ سل که اغلب با ریه‌ها مرتبط است، در موارد نادر می‌تواند ناحیه مقعد را نیز درگیر کند. این بیماری با ایجاد آبسه در بافت‌های مقعدی، می‌تواند به شکل‌گیری فیستول منجر شود.
- آسیب‌های مقعدی یا جراحی‌های قبلی؛ ضربه‌های شدید به ناحیه مقعد یا جراحی‌هایی که در این ناحیه انجام می‌شوند، اگر با التهاب یا عفونت همراه شوند، می‌توانند زمینه‌ساز ایجاد فیستول شوند.
- پرتودرمانی در ناحیه لگن؛ پرتودرمانی برای درمان سرطان‌های ناحیه لگن، گاهی باعث آسیب به بافت‌های مقعدی و در نتیجه ایجاد فیستول میشود.
- عفونت‌های نادر باکتریایی (اکتینومایکوز)؛ این نوع عفونت نادر که باکتری‌های خاصی عامل آن هستند، گاهی باعث ایجاد آبسه در ناحیه مقعد میشود. اگر این آبسه درمان نشود، احتمالاً به فیستول تبدیل خواهد شد.
- هیدرآدنیت چرکی؛ این بیماری مزمن پوستی که باعث ایجاد آبسه در غدد عرق میشود، گاهی ناحیه مقعد را نیز درگیر کرده و به ایجاد فیستول منجر میشود.
آیا فیستول تبدیل به سرطان می شود؟
فیستول مقعدی به‌خودی‌خود یک بیماری خوش‌خیم و غیرسرطانی است؛ اما اگر این عارضه برای مدت طولانی درمان نشود و التهاب و عفونت مزمن در ناحیه فیستول ادامه پیدا کند، احتمال بروز تغییرات سلولی وجود دارد. این تغییرات می‌توانند به سرطان‌های نادری مانند کارسینوم سلول سنگفرشی منجر شوند.
التهاب و عفونت مداوم ناشی از فیستول، محیطی مستعد برای رشد غیرطبیعی سلول‌ها ایجاد می‌کند. وقتی بافت‌ها به‌طور مکرر دچار آسیب شوند و فرصت ترمیم صحیح نداشته باشند، ممکن است جهش‌های سلولی رخ دهد که زمینه‌ساز سرطان است. این روند معمولاً در افرادی که سال‌ها فیستول درمان نشده دارند، مشاهده میشود و بسیار نادر است.
تفاوت فیستول و فیشر چیست؟
فیستول و فیشر، هر دو مشکلات مقعدی هستند، اما این دو بیماری با یکدیگر تفاوت‌های اساسی دارند. همانطور که گفته شد، فیستول مقعدی یک کانال غیرطبیعی است که معمولاً بین کانال مقعد و پوست اطراف آن ایجاد میشود و معمولاً به‌دلیل عفونت یا آبسه‌های مقعدی شکل می‌گیرد. اما فیشر مقعدی، به ترک یا زخم طولی در دیواره کانال مقعد اطلاق میشود که به‌طور معمول ناشی از دفع مدفوع سفت یا یبوست مزمن است. این ترک‌ها معمولاً باعث درد شدید و خونریزی هنگام اجابت مزاج می‌شوند. برخلاف فیستول، فیشر مقعدی یک مشکل سطحی‌تر است و معمولاً به درمان‌های غیرجراحی پاسخ می‌دهد. تغییر رژیم غذایی، استفاده از ملین‌ها و داروهای موضعی مانند پمادهای تسکین دهنده درد و ضد التهاب، می‌تواند به بهبود این مشکل کمک کند.
تفاوت فیستول و هموروئید
هر دو مشکل فیستول و هموروئید (بواسیر)، مربوط به ناحیه مقعد هستند، اما علل، علائم و روش‌های درمان آن‌ها تفاوت‌های زیادی دارند. فیستول مقعدی که یک کانال غیرطبیعی است که معمولاً بین کانال مقعد و پوست اطراف آن ایجاد میشود؛ اما هموروئید یا بواسیر، تورم و التهاب رگ‌های خونی در داخل یا اطراف مقعد است که معمولاً به دلیل فشار زیاد (مانند یبوست مزمن یا زور زدن هنگام دفع مدفوع) ایجاد میشود. این وضعیت می‌تواند باعث خونریزی، خارش و احساس درد در ناحیه مقعد شود، به‌ویژه هنگام دفع مدفوع. برخلاف فیستول، هموروئید‌ها معمولاً به صورت خود به خود و با تغییر سبک زندگی یا مصرف دارو بهبود می‌یابند، اما در برخی موارد، درمان جراحی نیز ضروری میشود.
نحوه تشخیص فیستول
فیستول مقعدی معمولاً از طریق معاینه فیزیکی توسط پزشک قابل تشخیص است، اما در برخی موارد، تشخیص ممکن است چالش‌برانگیز باشد. وقتی که دهانه فیستول به طور طبیعی بسته میشود، پزشک ممکن است نیاز به انجام معاینات تکمیلی داشته باشد تا مطمئن شود که فیستول به درستی شناسایی شده است.
در ابتدا، پزشک شما ممکن است معاینه‌ای معمولی انجام دهد که شامل بررسی ناحیه مقعدی و لمس با دقت برای شناسایی علائم بیرونی فیستول، مانند تورم یا ترشح چرک باشد. با این حال، یافتن سوراخ داخلی فیستول که در داخل مقعد قرار دارد، می‌تواند کمی پیچیده‌تر باشد. در این حالت، پزشک ممکن است از ابزارهای خاصی مانند آنوسکوپ یا پروکتوسکوپ استفاده کند. این دستگاه‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا قسمت‌های داخلی مقعد و راست روده را مشاهده کرده و احتمال وجود فیستول را بررسی کند.
یکی از روش‌های دیگر برای تشخیص دقیق‌تر فیستول، استفاده از پراکسید هیدروژن است. پزشک ممکن است این ماده را به دهانه خارجی فیستول تزریق کند. در صورتی که فیستول وجود داشته باشد، پراکسید با عفونت واکنش نشان می‌دهد و حباب‌هایی ایجاد می‌کند که نشان‌دهنده محل دقیق فیستول هستند.
گاهی برای شناسایی دقیق‌تر مسیر فیستول و ارزیابی وضعیت آن، پزشک ممکن است از آزمایش‌های تصویربرداری استفاده کند. این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا ساختارهای داخلی را با دقت بیشتری مشاهده کرده و تشخیص بهتری داشته باشد، ازجمله:
- MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی)
- سونوگرافی آندوسکوپی
- فیستولوگرافی
چه زمانی برای درمان فیستول به پزشک مراجعه کنیم؟
همیشه اگر درد مقعدی تجربه می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید. مشکلات آنورکتال که منجر به درد شدید می‌شوند، می‌توانند علائم یک مشکل جدی‌تر باشند. نباید اینگونه تصور کنید که این درد به‌طور خودبه‌خود برطرف خواهد شد؛ زیرا ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌های پیچیده‌تر مانند فیستول یا هموروئید باشد که نیاز به درمان پزشکی دارند.
اما اگر در ناحیه مقعد خود درد شدیدی احساس می‌کنید، به‌ویژه هنگام نشستن یا دفع مدفوع، باید به پزشک مراجعه کنید. این درد می‌تواند نشانه‌ای از فیستول باشد. همچنین، اگر ترشحات چرکی یا بدبو از اطراف مقعد خارج شود، این معمولاً به معنی وجود عفونت است که نباید نادیده گرفته شود. خونریزی مکرر از مقعد یا در هنگام اجابت مزاج نیز، می‌تواند علامت مهمی باشد که نیاز به بررسی دقیق دارد.
همچنین اگر در ناحیه مقعد خود التهاب یا تورم مشاهده می‌کنید که بهبود پیدا نمی‌کند، باید به پزشک مراجعه کنید. علاوه‌بر این، اگر دچار تب یا احساس خستگی عمومی شدید، این علائم می‌تواند نشان‌دهنده گسترش عفونت به دیگر قسمت‌های بدن باشد و نیاز به درمان فوری دارد.
چگونه از ابتلا به فیستول پیشگیری کنیم؟
پیشگیری از فیستول مقعدی با رعایت نکات زیر امکان‌پذیر است:
- مصرف مواد غذایی حاوی فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل، برای جلوگیری از یبوست ضروری است. همچنین، از مصرف غذاهای سنگین، الکل و کافئین خودداری کنید.
- نوشیدن روزانه ۸ لیوان آب، به هیدراته نگه داشتن بدن کمک کرده و حرکات روده را تسهیل می‌کند.
- اجتناب از نشستن طولانی‌مدت در دستشویی، درمان سریع یبوست یا اسهال، رعایت بهداشت ناحیه مقعد و خشک نگه داشتن آن، از تجمع باکتری‌ها جلوگیری می‌کند.
- فعالیت بدنی منظم، به سلامت دستگاه گوارش کمک کرده و خطر یبوست را کاهش می‌دهد.
- استفاده از کاندوم در روابط جنسی و پرهیز از رابطه مقعدی، برای پیشگیری از عفونت‌های مقاربتی و آسیب به ناحیه مقعد توصیه میشود.
نکات پایانی درباره فیستول مقعدی
فیستول مقعدی، یک مشکل جدی اما قابل درمان است که با تشخیص و اقدام به‌موقع، می‌توان از عوارض آن جلوگیری کرد. اگر با علائم فیستول مانند درد، تورم یا خروج چرک مواجه هستید، تعلل نکنید و به یک جراح فیستول متخصص مراجعه کنید.
دکتر حامد واثقی، فوق تخصص و جراح کولورکتال، جراح لاپاروسکوپی و گوارش، با تجربه و دانش روز، بهترین گزینه برای درمان فیستول مقعد است. با مراجعه به ایشان، می‌توانید درمانی مطمئن و سریع را تجربه کنید و به زندگی عادی خود بازگردید.
منابع:
