آدنوم پاراتیروئید، شایع‌ترین علت هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه، توموری خوش‌خیم است که با افزایش ترشح هورمون پاراتیروئید (PTH) از غدد پاراتیروئید همراه است. این افزایش ترشح PTH منجر به اختلال در متابولیسم کلسیم و فسفر شده و می‌تواند عوارض متعددی را در سیستم‌های اسکلتی، کلیوی، گوارشی و عصبی-عضلانی ایجاد کند. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب آدنوم پاراتیروئید برای جلوگیری از عوارض جدی و بهبود کیفیت زندگی بیماران حیاتی است. ما در کینیک ایرانیان در این مقاله، به بررسی تظاهرات بالینی، روش‌های تشخیصی و رویکردهای درمانی آدنوم پاراتیروئید می‌پردازیم. برای دریافت نوبت با دکتر حامد واثقی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و بهترین متخصص سر و گردن، از طریق شماره های داخل سایت با ما در تماس باشید.

آدنوم پاراتیروئید چیست؟

آدنوم پاراتیروئید از سلول‌های اصلی پاراتیروئید منشأ می‌گیرد و با تکثیر کنترل نشده این سلول‌ها همراه است. این تومورها معمولا کوچک (کمتر از 2 سانتی‌متر) و حاوی سلول‌های غنی از چربی هستند. افزایش ترشح PTH از آدنوم، منجر به افزایش بازجذب کلسیم از استخوان، افزایش جذب کلسیم از روده و کاهش دفع کلسیم از کلیه می‌شود. این تغییرات در نهایت منجر به هایپرکلسمی و هیپوفسفاتمی می‌شود. آدنوم پاراتیروئید شایع‌ترین علت هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه است و بیشتر در زنان و افراد میانسال رخ می‌دهد. علائم آدنوم پاراتیروئید اغلب غیراختصاصی و خفیف هستند. با این حال، هایپرکلسمی مزمن می‌تواند عوارض متعددی را در سیستم‌های مختلف بدن ایجاد کند، از جمله:

1. سیستم اسکلتی: پوکی استخوان، استئیت فیبروزا کیستیکا، درد استخوان، شکستگی‌های پاتولوژیک
2. سیستم کلیوی: سنگ کلیه، نفروکلسینوز، نارسایی کلیه
3. سیستم گوارشی: یبوست، تهوع، استفراغ، پانکراتیت
4. سیستم عصبی-عضلانی: ضعف عضلانی، خستگی، افسردگی، اختلالات شناختی
5. فشار خون بالا، آریتمی‌های قلبی

علت ابتلا به آدنوم پاراتیروئید

علل و عوامل ابتلا به آدنوم پاراتیروئید، علی‌رغم شیوع نسبی این بیماری، همچنان به طور کامل شناخته نشده‌اند. با این حال، تحقیقات و مطالعات مختلف، مجموعه‌ای از عوامل ژنتیکی و محیطی را در پیدایش و توسعه این تومورها دخیل دانسته‌اند.

عوامل ژنتیکی

جهش‌های فعال‌کننده در ژن‌های کدکننده پروتوانکوژن‌ها، مانند ژن MEN1 (در سندرم نئوپلازی غدد درون‌ریز متعدد نوع 1) و ژن‌های CCND1 و RET (در سندرم نئوپلازی غدد درون‌ریز متعدد نوع 2)، با افزایش خطر ابتلا به آدنوم پاراتیروئید همراه هستند. این جهش‌ها منجر به تکثیر کنترل نشده سلول‌های پاراتیروئید و در نهایت تشکیل آدنوم می‌شوند. افرادی که سابقه خانوادگی آدنوم پاراتیروئید یا سایر تومورهای غدد درون‌ریز دارند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری قرار دارند. این نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی موروثی، نقش مهمی در استعداد ابتلا به آدنوم پاراتیروئید ایفا می‌کنند.

عوامل محیطی

کمبود ویتامین D با افزایش سطح PTH و در نتیجه افزایش خطر ابتلا به آدنوم پاراتیروئید مرتبط است. ویتامین D در تنظیم متابولیسم کلسیم و فسفر نقش دارد و کمبود آن می‌تواند منجر به افزایش ترشح PTH و تحریک رشد سلول‌های پاراتیروئید شود. قرارگیری در معرض اشعه یونیزان، به ویژه در ناحیه سر و گردن، با افزایش خطر ابتلا به آدنوم پاراتیروئید همراه است. این اشعه می‌تواند باعث جهش در DNA سلول‌های پاراتیروئید و در نتیجه افزایش خطر تشکیل تومور شود. همچنین آدنوم پاراتیروئید در زنان شایع‌تر از مردان است و بیشتر در افراد میانسال رخ می‌دهد. با این حال، علت دقیق این تفاوت‌ها مشخص نیست.

آدنوم پاراتیروئید چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص آدنوم پاراتیروئید یک فرایند چند مرحله‌ای است که شامل ارزیابی بالینی، آزمایشگاهی و تصویربرداری می‌شود. هدف از این فرایند، تأیید هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه، تعیین علت زمینه‌ای آن (در این مورد، آدنوم پاراتیروئید) و تعیین محل دقیق تومور برای برنامه‌ریزی جراحی است.

ارزیابی بالینی آدنوم پاراتیروئید

پزشک از بیمار در مورد علائم و نشانه‌های احتمالی هایپرکلسمی، مانند درد استخوان، ضعف عضلانی، خستگی، سنگ کلیه، و مشکلات گوارشی سؤال می‌کند. همچنین، سابقه خانوادگی تومورهای غدد درون‌ریز و قرارگیری در معرض اشعه نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد.

آزمایشات آزمایشگاهی

• سطح کلسیم سرم: اندازه‌گیری سطح کلسیم سرم، اولین و مهم‌ترین آزمایش در تشخیص هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه است. سطح کلسیم بالای طبیعی (هایپرکلسمی) نشان‌دهنده افزایش فعالیت غدد پاراتیروئید است.
• سطح فسفر سرم: سطح فسفر سرم معمولاً در هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه کاهش می‌یابد (هیپوفسفاتمی).
• سطح هورمون پاراتیروئید (PTH) سرم: اندازه‌گیری سطح PTH سرم برای تأیید تشخیص هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه ضروری است. سطح بالای PTH در حضور هایپرکلسمی، نشان‌دهنده افزایش ترشح PTH از غدد پاراتیروئید است.
• سایر آزمایشات: در برخی موارد، ممکن است آزمایشات دیگری مانند سطح 25-هیدروکسی ویتامین D، کراتینین سرم، و آزمایش ادرار 24 ساعته برای بررسی عملکرد کلیه و دفع کلسیم انجام شود.

روش های تصویربرداری آدنوم پاراتیروئید

1. سونوگرافی گردن: سونوگرافی گردن یک روش غیرتهاجمی و نسبتاً ارزان است که می‌تواند برای تشخیص آدنوم پاراتیروئید استفاده شود. این روش می‌تواند محل، اندازه و تعداد تومورها را نشان دهد.
2. اسکن Sestamibi: اسکن Sestamibi یک روش تصویربرداری هسته‌ای است که از یک رادیوتراکر برای تشخیص آدنوم پاراتیروئید استفاده می‌کند. این روش حساسیت و دقت بالایی در تشخیص آدنوم‌های پاراتیروئید دارد.
3. سی‌تی اسکن یا ام‌آرآی گردن: در مواردی که سونوگرافی یا اسکن Sestamibi نتایج قطعی نداشته باشند، سی‌تی اسکن یا ام‌آرآی گردن می‌تواند برای تشخیص دقیق‌تر آدنوم پاراتیروئید استفاده شود. این روش‌ها می‌توانند اطلاعات دقیق‌تری در مورد محل، اندازه و ارتباط تومور با ساختارهای اطراف ارائه دهند.

نمونه‌برداری با سوزن ظریف (FNA)

در موارد نادر، ممکن است برای تأیید تشخیص آدنوم پاراتیروئید، نمونه‌برداری با سوزن ظریف (FNA) انجام شود. این روش شامل برداشتن نمونه کوچکی از بافت تومور با استفاده از یک سوزن نازک است. سپس، نمونه بافت برای بررسی میکروسکوپی به آزمایشگاه ارسال می‌شود.

روش های درمان آدنوم پاراتیروئید

درمان تومور پاراتیروئید به طور کلی به دو دسته اصلی جراحی و درمان‌های غیرجراحی تقسیم می‌شود. انتخاب روش درمانی به عوامل مختلفی مانند سن بیمار، شدت علائم، وجود عوارض و ترجیحات بیمار بستگی دارد. ^pennmedicine

تحت نظر گرفتن (نظارت فعال)

در برخی موارد که آدنوم پاراتیروئید کوچک بوده و علائم خفیف یا بدون علامت است، پزشک ممکن است تصمیم به تحت نظر گرفتن بیمار بگیرد. در این روش، سطح کلسیم خون و عملکرد کلیه‌ها به صورت منظم بررسی می‌شود و در صورت تشدید علائم یا افزایش سطح کلسیم خون، درمان‌های دیگری در نظر گرفته می‌شود.

جراحی آدنوم پاراتیروئید (پاراتیروئیدکتومی)

جراحی برداشتن غده پاراتیروئید مبتلا (آدنوم) موثرترین روش درمان هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه است. این عمل می‌تواند به صورت باز یا کم‌تهاجمی انجام شود. این روش معمولا در موارد زیر توصیه می‌شود:

• سطح کلسیم خون بسیار بالا
• علائم شدید هیپرپاراتیروئیدیسم
• وجود عوارض مرتبط با هیپرپاراتیروئیدیسم مانند سنگ کلیه، پوکی استخوان یا بیماری‌های قلبی عروقی
• سن بیمار کمتر از 50 سال

در این روش، از امواج رادیویی برای تخریب تومور پاراتیروئید استفاده می‌شود. این روش کم‌تهاجمی‌تر از جراحی است و معمولاً برای بیمارانی که کاندیدای مناسبی برای جراحی نیستند، در نظر گرفته می‌شود.

تزریق اتانول داخل غده (PEI)

در این روش، اتانول به داخل تومور پاراتیروئید تزریق می‌شود که باعث تخریب سلول‌های غده می‌شود. این روش نیز کم‌تهاجمی‌تر از جراحی است و ممکن است برای برخی بیماران مناسب باشد.

داروهای موثر در بهبود پرکاری پاراتیروئید

درمان دارویی پرکاری پاراتیروئید (هیپرپاراتیروئیدیسم) معمولا در موارد خفیف یا زمانی که جراحی توصیه نمی‌شود، به کار می‌رود. هدف اصلی درمان دارویی، کنترل سطح کلسیم خون و کاهش عوارض ناشی از افزایش کلسیم است.

در ادامه به برخی از داروهای موثر در این زمینه اشاره می‌کنیم:

1. بیس فسفونات‌ها: این داروها با کاهش فعالیت سلول‌های استخوانی که کلسیم را آزاد می‌کنند، سطح کلسیم خون را کاهش می‌دهند. برخی از بیس فسفونات‌های مورد استفاده در پرکاری پاراتیروئید عبارتند از:
2. آلندرونیت (فوزاماکس): به صورت خوراکی و معمولاً هفته‌ای یک بار مصرف می‌شود.
3. ریزدرونیت (اکتونل): به صورت خوراکی و معمولاً روزانه یا هفته‌ای یک بار مصرف می‌شود.
4. زولدرونیک اسید (زو متا): به صورت تزریق وریدی و معمولاً سالانه یک بار مصرف می‌شود.
5. کلسی میمتیک‌ها: این داروها با تقلید از عملکرد کلسیم، غدد پاراتیروئید را فریب می‌دهند تا هورمون پاراتیروئید کمتری تولید کنند. سیناکلسِت (Sensipar) یک کلسی میمتیک است که به صورت خوراکی و معمولاً روزانه مصرف می‌شود.
6. هورمون‌های جایگزین استروژن: در زنان یائسه مبتلا به پرکاری پاراتیروئید، هورمون‌های جایگزین استروژن ممکن است به کاهش سطح کلسیم خون کمک کنند.
7. کلسی تونین: این دارو با کاهش جذب کلسیم از روده و افزایش دفع کلسیم از طریق ادرار، سطح کلسیم خون را کاهش می‌دهد. کلسی تونین به صورت تزریق یا اسپری بینی موجود است.
8. داروهای مدر (دیورتیک‌ها): برخی از داروهای مدر مانند هیدروکلروتیازید می‌توانند به کاهش سطح کلسیم خون کمک کنند.

سخن پایانی درباره آدنوم پاراتیروئید

آدنوم تیروئید، توده خوش‌خیمی است که در غده تیروئید رشد می‌کند و معمولاً بدون علامت است. علت دقیق آن مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی و محیطی در ایجاد آن نقش دارند. در صورت بروز علائم، درمان شامل نظارت منظم، مصرف داروهای هورمونی برای کنترل پرکاری تیروئید در صورت وجود، و در موارد بزرگ یا مشکوک، جراحی برداشتن آدنوم است. مهمترین نکته در برخورد با آدنوم تیروئید، تشخیص و پیگیری منظم توسط پزشک متخصص است تا در صورت نیاز، درمان مناسب و به موقع انجام شود.