شقاق، بیماری است که با یک پارگی یا زخم کوچک در پوشش مقعد مشخص می شود. این بیماری می تواند منجر به علائمی مانند درد در حین حرکات روده و خونریزی شود. پارگی پوست اطراف مقعد معمولا در اثر آسیب مخاط مقعد ایجاد می شود. این آسیب می تواند به دلیل دفع مدفوع سفت یا بزرگ، اسهال مزمن یا زایمان باشد. در برخی موارد بیماری های زمینه ای مانند بیماری کرون، زور زدن بیش از حد در حین دفع مدفوع یا اسهال و یبوست مکرر باعث ایجاد شقاق می شوند.
عواملی مانند سن، یبوست و کاهش جریان خون در ناحیه مقعدی؛ می توانند احتمال ایجاد شقاق یا فیشر را افزایش دهند. برخی از علائم و شناسه های این بیماری بسیار شبیه سایر بیماری های مقعدی می باشد. به همین دلیل برای کسانی که علائم این بیماری را دارند؛ درک و شناخت بیماری و در ادامه مشورت با یک متخصص برای تعیین بهترین روش های درمان بسیار حیاتی می باشد.
مهم ترین علائم بیماری شقاق کدامند؟
شقاق مقعدی، پارگی های کوچکی در بافت نازک و مرطوب مخاط مقعد است؛ که می تواند باعث ناراحتی قابل توجه و بروز برخی علائم مشخص شوند.
- درد در حین اجابت مزاج: یکی از علائم اولیه شقاق مقعدی، درد شدید، گزنده یا سوزش در حین و بلافاصله پس از اجابت مزاج است. این درد می تواند کاملا شدید و غیر قابل تحمل باشد.
- خونریزی: دیدن خون قرمز روشن روی مدفوع یا دستمال توالت پس از اجابت مزاج شایع است.
- پارگی یا بریدگی قابل مشاهده در مقعد: در برخی موارد به خصوص در حین معاینه پزشکی، شقاق می تواند به صورت یک پارگی کوچک یا بریدگی در نزدیکی مقعد دیده شود.
- ضایعات پوستی در نزدیکی مقعد: گاهی اوقات، یک توده کوچک و برجسته در نزدیکی شقاق ایجاد می شود (به خصوص اگر شقاق مزمن باشد).
- خارش یا سوزش: شقاق مقعدی می تواند باعث خارش یا سوزش در ناحیه مقعد شود.
- مشکل در نشستن به خصوص در مدت زمان طولانی: به دلیل ناراحتی یا درد؛ برخی افراد ممکن است در نشستن طولانی مدت دچار مشکل شوند.
علل بوجود آمدن فیشر مقعدی
شقاق مقعد عمدتا در اثر ضربه به پوشش داخلی مقعد ایجاد می شود و ممکن است ناشی از عوامل زیر باشد:
- یکی از شایع ترین علل ایجاد شقاق مقعدی؛ زور زدن در هنگام اجابت مزاج و دفع مدفوع سفت یا بزرگ است.
- مشکلات طولانی مدت یبوست یا اسهال مکرر می تواند منجر به کشش و پارگی مکرر بافت مقعد و در نتیجه شقاق شود.
- زنان در حین زایمان به دلیل فشار و کشش وارده در طول زایمان؛ به خصوص در نوزادان بزرگ یا زایمان سخت؛ در معرض خطر ایجاد شقاق مقعدی هستند.
- مقاربت مقعدی می تواند باعث پارگی در بافت مقعدی شود و منجر به ایجاد شقاق شود.
- برخی بیماری های روده مانند بیماری کرون، کولیت اولسراتیو یا سایر بیماری های التهابی روده می توانند خطر ایجاد شقاق را افزایش دهند.
- جریان خون ضعیف در ناحیه مقعدی که ممکن است در افراد مسن یا در نتیجه بیماری های خاص رخ دهد؛ می تواند بافت این ناحیه را مستعد پارگی کند.
- یک اسفنکتر مقعدی سفت یا اسپاستیک می تواند احتمال به وجود آمدن شکاف کوچک در مجرای مقعدی را افزایش دهد.
تفاوت شقاق و بواسیر چیست؟
شقاق مقعدی و هموروئید یا بواسیر هر دو بیماری های شایعی هستند که ناحیه مقعد را تحت تاثیر قرار می دهند. اما از نظر ماهیت، علائم و درمان متفاوت هستند. شقاق مقعدی یک شکاف یا پارگی در اطراف پوشش مقعد است. این عارضه اغلب ناشی از دفع مدفوع سفت یا بزرگ، اسهال مزمن یا زایمان است. در حالی که هموروئید سیاهرگ های متورم در پایین ترین قسمت راست روده و مقعد هستند. آنها می توانند ناشی از افزایش فشار در دوران بارداری؛ زور زدن در هنگام اجابت مزاج و چاقی باشند. شقاق معمولا درست در دهانه مقعدی که پوست بیشتر مستعد پارگی است ایجاد می شود. هموروئید می تواند به صورت بواسیر داخلی یا بواسیر خارجی ایجاد شود.
علائم دو بیماری بسیار شبیه به هم هستند و درد در حین و بعد از اجابت مزاج، خارش یا سوزش در ناحیه مقعد، بین آن ها مشترک است. در حالی که خون قرمز روشن روی مدفوع یا دستمال توالت، پارگی یا بریدگی قابل مشاهده در مقعد از نشانه های بارز شقاق است. تورم در اطراف مقعد و خونریزی در هنگام اجابت مزاج از علائم شایع هموروئید است.
شقاق به طور کلی با درمان هایی مانند رژیم های غذایی با فیبر بالا، استفاده از برخی پمادها، نرم کننده های مدفوع یا ملین ها بهبود می یابد. در موارد مزمن، ممکن است به درمان های جدی تر مانند جراحی نیاز باشد. درمان بواسیر شامل تغییر شیوه زندگی، درمان های بدون نسخه، حمام نشستن و در موارد شدید؛ روش هایی مانند بستن نوار لاستیکی، اسکلروتراپی یا جراحی بواسیر است.
داروی گیاهی برای درمان التهاب اطراف شقاق
درمان شقاق مقعدی با داروهای گیاهی بر تسکین درد، کاهش التهاب و بهبودی در ناحیه آسیب دیده تمرکز دارد. درست است که برخی از افراد با داروهای گیاهی تسکین می یابند. اما این درمان ها باید به عنوان مکمل و نه جایگزین درمان های پزشکی معمولی؛ به ویژه در موارد شدید، استفاده شوند.
- آلوئه ورا: آلوئه ورا به دلیل خواص درمانی و تسکین دهنده اش شناخته شده است. این ماده می تواند به صورت موضعی در ناحیه مقعد استفاده شود تا التهاب را کاهش دهد و باعث بهبودی شود.
- Witch Hazel: این گیاه می تواند به کاهش التهاب و تسکین پوست تحریک شده اطراف مقعد کمک کند. اغلب به صورت موضعی به عنوان کمپرس یا در وان آب گرم استفاده می شود.
- روغن نارگیل: این روغن غنی از اسیدهای چرب با زنجیره متوسط است. روغن نارگیل را می توان روی شقاق مالید تا به مرطوب کردن و التیام پوست کمک کند.
- کامفری (Comfrey): کامفری دارای خواص ضد التهابی است و می تواند باعث بهبود زخم شود. با این حال، به دلیل مسمومیت بالقوه، نباید برای مدت طولانی یا در مقادیر بیش از حد استفاده شود.
- بابونه: بابونه دارای خواص تسکین دهنده و ضد التهابی است. می توان آن را در یک وان آب گرم یا به عنوان چای استفاده کرد.
- روغن اسطوخودوس: روغن اسطوخودوس که به دلیل خواص تسکین دهنده و ضد التهابی خود شناخته شده است؛ و می تواند به آب حمام اضافه شود یا به صورت موضعی استفاده شود.
- دانه کتان: دانه کتان سرشار از فیبر و اسیدهای چرب امگا 3 است و می تواند به نرم شدن مدفوع و کاهش التهاب کمک کند.
- عسل: عسل نوعی داروی خوراکی و ضد التهاب به حساب می آید. این ماده می تواند با ضدعفونی کردن محل زخم؛ به ترمیم آن کمک کند. بهترین روش استفاده این است که با مقداری روغن زیتون عسل را ترکیب کرده و به محل زخم بمالید.
- زردچوبه: زردچوبه که به دلیل خواص ضد التهابی آن شناخته شده است؛ و می تواند به صورت خوراکی مصرف شود تا به کاهش التهاب در بدن از جمله در شقاق مقعدی کمک کند.
درمان خانگی برای درمان شقاق مقعدی
درمان های خانگی برای پارگی پوست اطراف مقعد، در درجه اول با هدف کاهش درد، بهبودی و جلوگیری از یبوست است که می تواند این بیماری را تشدید کند. این درمان ها می توانند برای موارد خفیف یا همراه با درمان پزشکی دیگر؛ موثر باشند. با این حال؛ چندین نوع درمان خانگی از جمله تغییر در رژیم غذایی، درمان های موضعی و غیره وجود دارند که می توان از آنها استفاده کرد.
- وان آب گرم: نشستن در آب گرم به مدت 10 تا 15 دقیقه چندین بار در روز؛ به ویژه پس از اجابت مزاج؛ می تواند درد را کاهش داده و سرعت بهبودی را افزایش دهد. این روش به شل شدن عضلات مقعد، بهبود جریان خون و تمیز کردن ناحیه مقعد کمک می کند.
- رژیم غذایی با فیبر بالا: افزایش دریافت فیبر غذایی می تواند دفع مدفوع را آسان کند و فشار بر روی شقاق را در حین حرکات روده کاهش دهد. مواد غذایی فیبر شامل میوه ها، دانه کتان، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات می شوند.
- استفاده از ملین ها: نرم کننده های مدفوع و ملین ها بدون نسخه را می توان برای اطمینان از حرکات صحیح روده و جلوگیری از زور زدن استفاده کرد.
- درمان های طبیعی موضعی: استفاده از عوامل تسکین دهنده طبیعی مانند آلوئه ورا، روغن نارگیل یا روغن زیتون می تواند به کاهش درد و التهاب در ناحیه آسیب دیده کمک کند.
- ورزش منظم: فعالیت بدنی منظم می تواند به حفظ حرکات منظم روده و کاهش یبوست کمک کند.
- استفاده از کمپرس یخ: برای ناراحتی یا تورم حاد؛ قرار دادن کیسه یخ در ناحیه مقعد برای چند دقیقه می تواند تسکین موقتی ایجاد کند.
- روغن نارگیل: برای درمان پارگی پوشش مقعد، می توان روغن نارگیل را که حاوی تری گلیسیرید می باشد؛ چند بار روی ناحیه ملتهب در مقعد مالید. این کار باعث کاهش درد و التهاب در کنار دفع راحت تر می شود.
- استفاده از روغن زیتون: این ماده غذایی غنی با دارای بودن تری گلیسیرید یک ملین طبیعی و روان کننده می باشد.می توان روغن زیتون را در ترکیب با سالاد و مواد غذایی به صورت خوراکی مصرف کرد. راه دیگر آن استفاده به عنوان پماد و به صورت موضعی می باشد.
- سرکه سیب: مصرف روزانه دو قاشق سرکه سیب با آب به دلیل داشتن فیبر پکتین، می تواند حرکات روده را افزایش دهد و از یبوست جلوگیری کند.
- بذر کتان و پوسته پسیلیوم: هر دو منابع عالی فیبر هستند و می توان آنها را به رژیم غذایی اضافه کرد تا به نرم شدن مدفوع کمک کند.
سایر راه های درمان شقاق مقعدی
درمان شقاق مقعد، به خصوص اگر حاد باشد یا به درمان های خانگی پاسخ ندهد؛ اغلب به ترکیبی از درمان های پزشکی نیاز دارد. در ادامه چندین روش وجود دارد که متخصصان و جراحان معمولا توصیه یا تجویز می کنند.
- مسکن های موضعی: کرم ها و پمادهای بدون نسخه یا تجویزی حاوی لیدوکائین یا سایر داروهای بی حس کننده موضعی را می توان برای کاهش درد در ناحیه مقعد استفاده کرد.
- نیتروگلیسیرین موضعی: این دارو با افزایش جریان خون در شقاق و همچنین شل کردن عضلات اسفنکتر مقعد به کاهش درد کمک می‌کند.
- مسدود کننده های کانال کلسیم: پمادهای موضعی یا داروهای خوراکی در این دسته مانند نیفدیپین یا دیلتیازم می توانند عضلات اطراف مقعد را شل کنند و جریان خون را در این ناحیه بهبود بخشند.
- تزریق بوتاکس: تزریق بوتاکس به اسفنکتر مقعدی می تواند عضلات را شل کند که به بهبود شقاق و کاهش درد کمک می کند. این روش معمولا زمانی در نظر گرفته می شود که بیمار از سایر درمان ها نتیجه مطلوب نگرفته باشد.
- جراحی: در مواردی که شکاف مجرای مقعدی با درمان های دیگر بهبود نمی یابد؛ ممکن است جراحی فیشر لازم باشد. رایج ترین روش اسفنکتروتومی داخلی جانبی است که در آن بخش کوچکی از عضله اسفنکتر مقعد بریده می شود تا اسپاسم و درد کاهش یابد.
چه کسانی بیشتر در معرض بیماری شقاق قرار دارند؟
افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به شقاق مقعدی قرار دارند شامل گروه های زیر هستند:
- افراد با مشکلات گوارشی؛ افرادی که دچار یبوست مزمن هستند یا مکرراً اسهال دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به شقاق قرار می گیرند. زور زدن برای دفع مدفوع سخت یا بسیار نرم می تواند باعث ایجاد ترک یا پارگی در پوست اطراف مقعد شود.
- زنان باردار؛ در دوران بارداری، به دلیل تغییرات هورمونی و فشار افزایش یافته بر ناحیه لگن، زنان بیشتر مستعد ابتلا به یبوست و در نتیجه شقاق مقعدی هستند.
- نوزادان؛ نوزادان نیز به دلیل مدفوع سفت و زیاد ممکن است دچار شقاق شوند، اگر چه این حالت معمولا خود به خود و بدون نیاز به درمان خاصی بهبود می یابد.
- افراد مسن؛ با افزایش سن، پوست نازک تر و کمتر انعطاف پذیر می شود، که می تواند احتمال پارگی آن را افزایش دهد.
- افراد با سابقه جراحی یا بیماری های مقعدی؛ افرادی که قبلا عمل جراحی مقعد انجام داده اند یا بیماری های مزمنی در ناحیه مقعد دارند، ممکن است بیشتر در معرض خطر شقاق قرار گیرند.
عوارض درمان نکردن شقاق مقعدی
درمان نکردن شقاق مقعدی می تواند منجر به برخی عوارض جدی شود که مدیریت آنها را دشوار تر می کند.
در این بخش برخی از عوارض رایج درمان نکردن شقاق آورده شده است:
- درد مزمن؛ درد ناشی از شقاق مقعدی معمولا حاد و سوزنده است و به خصوص هنگام دفع مدفوع تشدید می شود. اگر شقاق به موقع درمان نشود، درد ممکن است به طور مداوم وجود داشته باشد، حتی در زمان هایی که فرد در حال دفع مدفوع نیست.
- عفونت؛ پارگی ها و ترک های ناشی از شقاق محل مناسبی برای تجمع باکتری ها و میکروارگانیسم ها فراهم می کنند. این می تواند منجر به عفونت های موضعی شود که درد و التهاب را تشدید کرده و گاهی اوقات نیاز به درمان های آنتی بیوتیکی دارد.
- خونریزی مزمن؛ خونریزی مداوم از شقاق ممکن است منجر به کم خونی شود، که خود می‌تواند سبب خستگی، ضعف و دیگر مشکلات سلامتی شود. این شرایط به درمان های پزشکی و تغذیه ای برای بازیابی ذخایر آهن بدن نیاز دارد.
- فیبروز و تنگی مقعد؛ اگر شقاق به طور مکرر یا برای مدت طولانی التیام نیابد، ممکن است بافت اسکار و فیبروز در ناحیه مقعد ایجاد شود. این اسکارها می توانند باعث سفت شدن بافت ها و تنگی کانال مقعدی شوند، که دردناک است و می تواند مشکلاتی در دفع مدفوع ایجاد کند.
- کیست‌ها و آبسه‌ها؛ در صورتی که عفونت ها درمان نشوند، ممکن است به تشکیل کیست یا آبسه منجر شوند. آبسه ها مجموعه هایی از چرک هستند که می‌توانند درد شدیدی ایجاد کنند و معمولا نیاز به تخلیه جراحی دارند.
روش های پیشگیری از ابتلا به فیشر مقعدی
پیشگیری از ابتلا به فیشر مقعدی معمولا شامل تغییرات سبک زندگی و مدیریت عوامل خطر است.
در ادامه چند روش موثر برای کمک به جلوگیری از شقاق مقعدی آورده شده‌است:
- حفظ سلامت گوارشی؛ اطمینان از مصرف کافی فیبر در رژیم غذایی به نرم شدن مدفوع کمک کرده و از یبوست جلوگیری می کند.
- نوشیدن مایعات فراوان؛ آب کافی نوشیدن نیز به نرم نگه داشتن مدفوع کمک می کند و به پیشگیری از یبوست کمک می کند. تلاش کنید روزانه حداقل 8 لیوان آب بنوشید.
- افزایش مصرف فیبر؛ مصرف غذا های غنی از فیبر مانند میوه‌ها، دانه ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات به نرم شدن مدفوع کمک کرده و از یبوست پیشگیری می کند.
- تمرینات منظم؛ ورزش منظم به بهبود گردش خون و عملکرد روده کمک می کند، که هر دو می توانند در پیشگیری از یبوست مفید باشند.
- استفاده از روان کننده ها و ملین هادر صورت لزوم؛ در صورتی که دفع مدفوع دشوار است، استفاده از روان کننده های مناسب می تواند به کاهش اصطکاک و جلوگیری از آسیب به بافت ها کمک کند.
- اجتناب از زور زدن هنگام دفع؛ زور زدن اضافی می تواند فشار زیادی بر بافت های مقعدی وارد کند و احتمال ترک خوردگی یا پارگی را افزایش دهد. استفاده از ملین های ملایم با توصیه پزشک می تواند در صورت نیاز به کاهش زور زدن کمک کند.
- رعایت بهداشت شخصی؛ تمیز و خشک نگه داشتن ناحیه مقعد می تواند به پیشگیری از عفونت ها و تحریکات کمک کند. پس از دفع مدفوع، به آرامی ناحیه را با آب گرم بشویید و با دقت خشک کنید.
- مدیریت استرس؛ استرس می تواند بر سیستم گوارش تأثیر منفی داشته باشد و به یبوست یا دیگر مشکلات گوارشی منجر شود. تکنیک های کاهش استرس مانند یوگا، مدیتیشن یا مشاوره می توانند به کنترل استرس و پیشگیری از شقاق کمک کنند.
سخن پایانی در رابطه با درمان فیشر مقعدی
بیماری فیشر یا شقاق مقعد یکی از بیماری های مقعد است که می تواند باعث ناراحتی قابل توجهی شود و کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار دهد. در این بیماری، یک ترک یا زخم کوچک در اطراف مقعد؛ ایجاد می‌شود. فیشر مقعدی با فراوانی یکسان در مردان و زنان دیده می شود. شقاق بیشتر در بیماران میانسال و جوان‌تر دیده می‌شود و میانگین سن شروع آن 40 سال است. شقاق ممکن است در کودکان و سالمندان نیز رخ دهد. شایع ترین محل برای مردان و زنان، خط میانی خلفی است که بیش از 75 درصد در این محل رخ می دهد. جهت پیشگیری از پاره شدن بافت اطراف مقعد، خوب است یک رژیم غذایی با فیبر بالا داشته باشید تا درگیر یبوست مزمن نشوید! مقدار زیادی آب بنوشید و از برقراری روابط جنسی پرخطر اجتناب کنید!
از هر 100 هزار نفر در جهان؛ 1140 مورد از زنان و 1070 مورد از مردان؛ درگیر شقاق یا فیشر مقعدی هستند. زنان معمولا در سنین نوجوانی-جوانی و مردان در سنین میانسالی به این بیماری مبتلا می‌شوند.
سوالات متداول مرتبط با بیماری شقاق
- آیا شقاق باعث سرطان روده بزرگ می شود؟
به طور کلی خیر. اما در برخی مواقع به خصوص در موارد حاد بیماری، فرد ممکن است علائم دیگری را در کنار علائم شقاق داشته باشد. در این موارد برای بررسی های بیشتر حتما به توصیه های پزشک عمل کنید.
- آیا التهاب اطراف شقاق خود به خود بهبود می‌یابد؟
بسیاری از شقاق ها با تغییرات سبک زندگی و رژیم غذایی و استفاده از درمان های خانگی بهبود می یابند. اما در موارد شدید یا مزمن ممکن است نیاز به درمان پزشکی یا جراحی باشد.
- چه زمانی برای شقاق مقعد باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده خون در مدفوع، خارش مقعد همراه با ترشحات بدبو، یا تشکیل ضایعات پوستی در نزدیکی ناحیه مقعد، باید با پزشک مشورت کنید.
- چه تست های تشخیصی برای فیشر مقعدی استفاده می شود؟
آزمایش های تشخیصی ممکن است شامل آنوسکوپی، سیگموئیدوسکوپی، بیوپسی و کولونوسکوپی برای بررسی بافت مقعد و نواحی اطراف آن باشد.
- تاثیر روابط پرخطر در ابتلا به فیشر مقعدی چیست؟
روابط جنسی پر خطر بدون محافظت می تواند منجر به آسیب دیدگی و تروما در ناحیه مقعد شود که این خود یکی از عوامل خطر ایجاد شقاق مقعدی است. برای پیشگیری و کاهش ریسک، استفاده از روان کننده های مناسب و پرهیز از فشار زیاد هنگام رابطه جنسی ضروری است. همچنین، رعایت بهداشت شخصی بعد از فعالیت جنسی و استفاده از وسایل حفاظتی می تواند به کاهش احتمال آسیب و عفونت کمک کند.
- تاثیر بیماری های مقاربتی در شقاق مقعدی چیست؟
بیماری های مقاربتی می توانند باعث التهاب و آسیب دیدگی در ناحیه مقعد شوند که این شرایط زمینه ساز ابتلا به فیشر مقعدی است. برخی از بیماری های مانند هرپس و سیفیلیس می توانند باعث زخم هایی در ناحیه مقعد شوند که به تروما و شکاف های پوستی منجر می‌گردد. همچنین، در صورت بروز هرگونه علامت، باید به سرعت به پزشک مراجعه شود تا از پیشرفت بیماری و بروز عوارض جدی تر جلوگیری گردد.
- درمان شقاق با وازلین! افسانه است یا واقعیت؟
وازلین می تواند به عنوان راهکاری موقت برای تسکین درد ناشی از شقاق مقعدی عمل کند. وازلین با ایجاد یک لایه محافظتی روی زخم، به کاهش اصطکاک و تماس مستقیم مدفوع با ناحیه آسیب دیده کمک می کند. این اقدام موقتی می تواند درد هنگام دفع مدفوع را کاهش دهد. با این حال، وازلین درمان قطعی برای شقاق محسوب نمی شود و برای بهبود کامل، باید روش های درمانی دیگر را تحت نظر پزشک دنبال کنید.
- شقاق به چه علت عود می کند؟
شقاق مقعدی ممکن است به دلیل عدم رعایت تغییرات مستمر در سبک زندگی و رژیم غذایی، به ویژه در مورد افرادی که دچار یبوست مزمن هستند، عود کند. یبوست سبب زور زدن شدید هنگام دفع می شود که فشار اضافی بر ناحیه مقعد وارد آورده و احتمال پارگی دوباره بافت را افزایش می دهد. همچنین، عدم استفاده مداوم از درمان های توصیه شده توسط پزشک، مانند کرم های دارویی و نرم کننده های مدفوع، می تواند به عود شقاق منجر شود.
