بیماری‌های ارثی کبد، طیفی از شرایط مانند بیماری ویلسون، هموکروماتوز، کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین و تیروزینمی نوع 1 و غیره را در بر می‌گیرد. بیماری ویلسون، منجر به تجمع مس می‌شود؛ هموکروماتوز باعث اضافه بار آهن می‌شود؛ کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین، منجر به آسیب کبدی می‌شود و تیروزینمی نوع 1، منجر به تجمع متابولیت‌های سمی مانند تیروزین، سوکسینیل استون و غیره می‌گردد. از خستگی و یرقان گرفته تا درد شکم و افزایش آنزیم‌های کبدی متفاوت است. تشخیص زودهنگام برای مدیریت موثر این شرایط بسیار مهم است. اگر به علائمی مشکوک هستید یا سابقه خانوادگی بیماری کبدی دارید، مراجعه سریع به یک دکتر کبد، برای آزمایش ژنتیک و استراتژی‌های درمانی شخصی ضروری است.

1. هموکروماتوز (Hemochromatosis)

هموکروماتوز، یک اختلال ژنتیکی است که با تجمع بیش‌ازحد آهن در بدن مشخص می‌شود؛ و عمدتاً کبد، قلب و پانکراس را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این اضافه بار آهن، می‌تواند منجر به آسیب شدید اندام و طیف وسیعی از عوارض سلامتی، در صورت عدم درمان شود. ^منبع

تشخیص هموکروماتوز

• تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی؛ پزشکان با گرفتن شرح حال دقیق شروع می‌کنند و علائمی مانند درد مفاصل، خستگی و تغییر رنگ پوست را بررسی می‌کنند. معاینه فیزیکی ممکن است علائمی مانند هپاتومگالی (بزرگ شدن کبد) را نشان دهد.
• آزمایش خون؛ غربالگری اولیه شامل آزمایش خون برای اندازه گیری فریتین سرم و اشباع ترانسفرین است. سطوح بالا، نشان دهنده اضافه بار آهن است.
• آزمایش ژنتیک؛ اگر آزمایش خون نشان دهنده هموکروماتوز بالقوه باشد، آزمایش ژنتیکی برای شناسایی جهش در ژن HFE، معمولاً جهش‌های C282Y و H63D انجام می‌شود.
• بیوپسی کبد یا MRI؛ در برخی موارد، بیوپسی کبد یا MRI، ممکن است برای ارزیابی میزان آسیب کبدی و تعیین کمیت رسوب آهن انجام شود.

درمان هموکروماتوز

• فلبوتومی؛ رایج‌ترین درمان، شامل برداشتن منظم خون (فلبوتومی) است. در ابتدا، این کار ممکن است به‌صورت هفتگی انجام شود تا زمانی که سطح آهن عادی شود؛ سپس هر چند ماه یک بار فلبوتومی نگهدارنده انجام می‌شود.
• درمان کیلاسیون؛ برای بیمارانی که نمی‌توانند فلبوتومی شوند، درمان کیلاسیون آهن با استفاده از داروهایی مانند دفروکسامین، دفراسیروکس یا دفریپرون جایگزینی، برای حذف آهن اضافی است.
• تغییر رژیم غذایی؛ به بیماران توصیه می‌شود از مکمل‌های آهن، مکمل‌های ویتامین C (که جذب آهن را افزایش می دهند)و غذاهای غنی از آهن خودداری کنند.
• نظارت و مراقبت های حمایتی؛ نظارت منظم بر سطح آهن و عملکرد اندام‌ها بسیار مهم است. مدیریت عوارضی مانند دیابت، آرتریت یا بیماری کبدی، مستلزم مداخلات پزشکی مناسب است.

عوارض هموکروماتوز

• بیماری کبد؛ تجمع پیشرونده آهن، می‌تواند باعث سیروز کبدی، فیبروز و افزایش خطر سرطان کبد شود.
• مشکلات قلبی؛ آهن اضافی می‌تواند در قلب رسوب کند و منجر به کاردیومیوپاتی، آریتمی و نارسایی قلبی شود.
• دیابت؛ رسوبات آهن در لوزالمعده، می‌تواند تولید انسولین را مختل کند و در نتیجه باعث دیابت شود.
• مشکلات مفصلی؛ تجمع آهن در مفاصل، ممکن است باعث آرتریت گردد که درنتیجه منجر به درد و سفتی مفاصل می‌شود.
• تغییر رنگ پوست؛ رنگ پوست برنزی یا خاکستری، ممکن است به‌دلیل رسوبات آهن در پوست ایجاد شود.
• اختلالات غدد درون ریز؛ اضافه بار آهن، می‌تواند غدد مختلف را تحت تاثیر قرار دهد و منجر به هیپوگنادیسم و ​​کم‌کاری تیروئید شود.

2. کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین (AAT)

کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین (AAT)، یک اختلال ژنتیکی است که ناشی از سطوح ناکافی آنتی تریپسین آلفا-1 است؛ پروتئینی که در کبد تولید می‌شود و از ریه‌ها در برابر التهاب ناشی از عفونت یا مواد محرک مانند دود تنباکو محافظت می‌کند. این حالت می‌تواند منجر به بیماری شدید ریوی در بزرگسالان و بیماری کبد در بزرگسالان و کودکان شود. ^{newcastle-hospitals}

تشخیص کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین

• ارزیابی بالینی؛ پزشکان به‌دنبال علائمی مانند تنگی نفس، سرفه مزمن، خس خس سینه و بیماری کبدی غیرقابل توضیح هستند.
• آزمایش خون؛ سطح سرمی کمی آنتی تریپسین آلفا-1 اندازه گیری می‌شود. سطوح زیر 57 میلی‌گرم در دسی لیتر (یا 11 میکرومولار) به‌شدت نشان دهنده کمبود AAT است.
• ژنوتایپ؛ آزمایش ژنتیکی برای شناسایی جهش‌های خاص در ژن SERPINA1 که مسئول تولید AAT است، انجام می‌شود. شایع‌ترین جهش‌ها PiZZ، PiSZ و PiMZ هستند که PiZZ شدیدترین آن‌هاست.
• تست‌های عملکرد کبد؛ از آنجایی که کمبود AAT می‌تواند باعث بیماری کبدی شود، آزمایشات عملکرد کبد ممکن است برای ارزیابی سلامت کبد و شناسایی هر‌گونه ناهنجاری انجام شود.
• مطالعات تصویربرداری؛ تست‌های عملکرد ریوی، اشعه ایکس قفسه سینه، و سی‌تی‌اسکن، به ارزیابی میزان آسیب ریه کمک می‌کند. این آزمایش‌ها می‌توانند آمفیزم و سایر بیماری‌های ریوی مرتبط با کمبود AAT را نشان دهند.

درمان کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین

• درمان تقویتی؛ این شامل تزریق داخل وریدی پروتئین آلفا-1 آنتی تریپسین مشتق شده، از پلاسمای انسان برای افزایش سطح در خون و ریه‌ها است. این روش عمدتاً برای کسانی است که بیماری شدید ریوی دارند.
• تغییر شیوه زندگی؛ به بیماران اکیداً توصیه می‌شود از سیگار کشیدن و سایر محرک‌های ریوی خودداری کنند. ورزش منظم و رژیم غذایی سالم، برای حفظ سلامت کلی توصیه می‌شود.
• داروها؛ برونکودیلاتورها، استروئیدهای استنشاقی و آنتی‌بیوتیک‌ها، برای مدیریت علائم و جلوگیری از عفونت تجویز می‌شوند.
• پیوند ریه و کبد؛ در موارد شدید بیماری ریه یا کبد، ممکن است پیوند لازم باشد. این زمانی در نظر گرفته می‌شود که سایر درمان‌ها نتوانسته‌اند تسکین دهند.

عوارض کمبود آلفا-1 آنتی تریپسین

• بیماری ریه؛ عارضه اولیه، کمبود AAT آمفیزم است که با تخریب آلوئول‌ها در ریه‌ها مشخص می‌شود. این می‌تواند منجر به بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) شود که به‌طور قابل توجهی تنفس و کیفیت زندگی را مختل می‌کند.
• بیماری کبد؛ کمبود AAT به‌دلیل تجمع پروتئین غیرطبیعی AAT در سلول‌های کبدی، می‌تواند باعث سیروز کبدی، فیبروز کبدی و کارسینوم کبدی شود.
• پانیکولیت؛ این یک عارضه نادر است که در آن توده‌های دردناک زیر پوست، به‌دلیل التهاب لایه چربی ایجاد می‌شود.
• عفونت‌های مزمن؛ افراد مبتلا به کمبود AAT، به‌دلیل اختلال در عملکرد ریه، بیشتر مستعد ابتلا به عفونت‌های تنفسی مکرر هستند.

3. بیماری ویلسون (Wilson’s)

بیماری ویلسون، یک اختلال ژنتیکی نادر است که با تجمع بیش از حد مس در کبد، مغز و سایر اندام‌های حیاتی مشخص می‌شود. این یک بیماری اتوزومال مغلوب است که در اثر جهش در ژن ATP7B ایجاد می‌شود و پروتئینی را که مسئول انتقال مس است، کد می‌کند. این بیماری اغلب در دو دهه اول زندگی ظاهر می‌شود و تشخیص و درمان به‌موقع، برای جلوگیری از عوارض شدید بسیار مهم است. ^mayoclinic

تشخیص ویلسون

• علائم بالینی؛ مرحله اولیه در تشخیص بیماری ویلسون، مانند سایر امراض کبدی؛ پیدا شدن علائم ظاهری بیماری های کبد مانند زردی، تورم شکم، لرزش، مشکل در صحبت کردن و تغییرات شخصیتی است.
• تاریخچه خانوادگی؛ سابقه خانوادگی، می‌تواند سرنخ‌هایی را ارائه دهد؛ زیرا بیماری ویلسون از الگوی توارث اتوزومال مغلوب پیروی می‌کند.
• تست‌های بیوشیمیایی؛ این آزمایشات برای تشخیص ضروری هستند. سطح سرولوپلاسمین سرم، معمولاً در افراد مبتلا به بیماری ویلسون پایین است. با این حال، این آزمایش قطعی نیست؛ زیرا سرولوپلاسمین می‌تواند در شرایط دیگر نیز کم باشد.
• آزمایش مس ادرار 24 ساعته؛ افزایش دفع مس ادراری، از علائم بیماری ویلسون است و اغلب برای تایید تشخیص استفاده می‌شود.ì
• بیوپسی کبد؛ این روش می‌تواند محتوای مس کبدی را به‌طور مستقیم اندازه گیری کند و یکی از قطعی‌ترین آزمایش‌ها محسوب می‌شود.
• آزمایش ژنتیک؛ شناسایی جهش در ژن ATP7B، می‌تواند تشخیص را تایید کند. این آزمایش، به‌ویژه برای غربالگری اعضای خانواده یک فرد مبتلا مفید است.

درمان ویلسون

• درمان کیلاسیون؛ درمان اولیه بیماری ویلسون، شامل عوامل کیل کننده مانند پنی‌سیلامین یا تریانتین است که به مس متصل شده و دفع آن را از طریق ادرار تسهیل می‌کند.
• روی درمانی؛ استات روی، یکی دیگر از گزینه‌های درمانی است که با مسدود کردن جذب مس در روده عمل می‌کند. اغلب برای درمان نگهدارنده، پس از کیلاسیون اولیه استفاده می‌شود.
• تغییر رژیم غذایی؛ به بیماران توصیه می‌شود از رژیم غذایی کم مس پیروی کنند و از غذاهای غنی از مس مانند صدف، آجیل، شکلات و قارچ پرهیز کنند.
• پیوند کبد؛ در موارد نارسایی حاد کبد یا بیماری کبدی در مرحله نهایی، پیوند کبد ممکن است ضروری باشد.

عوارض ویلسون

• عوارض کبدی؛ در صورت عدم درمان، بیماری ویلسون می‌تواند منجر به بیماری‌های مزمن کبدی مانند سیروز، هپاتیت یا نارسایی کبدی شود.
• عوارض عصبی؛ این عوارض شامل لرزش، دیستونی، دیس آرتری و اختلالات روانی مانند افسردگی یا روان پریشی است.
• عوارض کلیوی؛ اسیدوز توبولار کلیوی و نفرولیتیازیس (سنگ کلیه)، از عوارض کلیوی احتمالی هستند.
• عوارض هماتولوژیک؛ کم خونی همولیتیک، می‌تواند به‌دلیل اثرات سمی مس بر گلبول‌های قرمز رخ دهد.
• عوارض استئوآرتیکولی؛ این عوارض شامل استئوپنی، پوکی استخوان و آرتریت است.

4. بیماری تیروزینمی نوع 1 (Tyrosinemia type 1)

بیماری ذخیره گلیکوژن نوع 4 (GSD IV) تیروزینمی نوع 1، یک اختلال ژنتیکی نادر است که ناشی از کمبود آنزیم فوماریل استواستات هیدرولاز (FAH) است که منجر به تجمع متابولیت‌های سمی مانند تیروزین، سوکسینیل استون و غیره می‌شود. این تجمع به کبد، کلیه‌ها و سیستم عصبی آسیب می‌رساند. ^rarediseases

 تشخیص تیروزینمی نوع 1

• غربالگری نوزادان؛ تشخیص از طریق افزایش سطح تیروزین و وجود سوکسینیل استون در نمونه‌های خون.
• تست ژنتیک؛ تایید از طریق تجزیه و تحلیل DNA برای جهش در ژن FAH.
• آزمایشات بیوشیمیایی؛ اندازه‌گیری سطح تیروزین و سوکسینیل استون در خون و ادرار.
• بیوپسی کبد؛ در برخی موارد ممکن است بیوپسی برای ارزیابی آسیب کبد و تایید تشخیص انجام شود.

درمان تیروزینمی نوع 1

• مدیریت رژیم غذایی؛ رژیم غذایی کم تیروزین و فنیل آلانین کم، برای کاهش سطوح متابولیت سمی.
• دارو؛ Nitisinone (NTBC) برای مهار تولید متابولیت‌های سمی.
• پیوند کبد؛ در موارد شدید یا زمانی که سایر درمان‌ها در پیشگیری از آسیب کبدی شکست خورده‌اند.
• مراقبت‌های حمایتی؛ مدیریت علائم و عوارض، مانند مصرف مکمل فسفات و ویتامین D برای راشیتیسم.

عوارض تیروزینمی نوع 1

• نارسایی کبد؛ تجمع مواد سمی می‌تواند باعث آسیب شدید کبدی شود که منجر به سیروز و کارسینوم کبدی بالقوه می‌شود.
• اختلال عملکرد کلیه؛ تیروزین و متابولیت‌های آن، می‌توانند به لوله‌های کلیوی آسیب برسانند و باعث سندرم فانکونی کلیه شوند.
• مسائل عصبی؛ دوره‌های حاد می‌تواند منجر به نوروپاتی محیطی شود که بر مهارت‌های حرکتی و احساسات تأثیر می‌گذارد.
• تأخیر رشد؛ بیماری مزمن بر رشد و نمو کلی تأثیر می‌گذارد.
• بیماری استخوان؛ علائمی شبیه راشیتیسم ناشی از اختلال عملکرد لوله‌های کلیوی و اختلال در متابولیسم ویتامین D.

5. ذخیره گلیکوژن نوع 4 (GSD IV)

بیماری ذخیره گلیکوژن نوع 4 (GSD IV) که به نام بیماری اندرسن نیز شناخته می‌شود، یک اختلال ارثی نادر است که با متابولیسم نامناسب گلیکوژن مشخص می‌شود. این ناشی از کمبود آنزیم انشعاب گلیکوژن است که منجر به تجمع گلیکوژن غیرطبیعی در بافت‌های مختلف، به‌ویژه کبد و ماهیچه‌ها می‌شود. ^medlineplus

تشخیص ذخیره گلیکوژن نوع 4

• علائم بالینی؛ علائم اغلب شامل هپاتومگالی (بزرگ شدن کبد)، ضعف عضلانی و عدم رشد در نوزادان است. با پیشرفت بیماری، می‌تواند منجر به سیروز و نارسایی کبد شود.
• بیوپسی؛ بیوپسی کبد یا عضله، می‌تواند وجود رسوبات غیرطبیعی گلیکوژن را نشان دهد.
• تست ژنتیک؛ تشخیص تاییدی از طریق آزمایش ژنتیکی، شناسایی جهش در ژن GBE1 مسئول کمبود آنزیم به‌دست می‌آید.

درمان ذخیره گلیکوژن نوع 4

• پیوند کبد؛ این روش در حال حاضر، موثرترین درمان برای بیماران مبتلا به نارسایی کبد است.
• مدیریت علامتی؛ مراقبت‌های حمایتی شامل مدیریت علائم اختلال عملکرد کبد، حمایت تغذیه‌ای و رفع ضعف عضلانی است.
• درمان‌های تجربی؛ تحقیقات در مورد جایگزینی آنزیم و ژن درمانی، با هدف رفع کمبود آنزیمی زمینه‌ای ادامه دارد.

عوارض ذخیره گلیکوژن نوع 4

• نارسایی کبد؛ بیماری پیشرونده کبد، می‌تواند منجر به سیروز و نیاز به پیوند کبد شود.
• کاردیومیوپاتی؛ برخی از بیماران دچار ناهنجاری‌های عضله قلب می‌شوند که منجر به نارسایی قلبی می‌گردد.
• مشکلات عصبی عضلانی؛ ضعف و آتروفی عضلانی، می‌تواند به‌طور قابل توجهی بر تحرک و کیفیت زندگی تأثیر بگذارد.

سخن پایانی درباره بیماری‌های کبدی ارثی

بیماری‌های کبد ارثی، می‌توانند عوارض جدی ایجاد کنند و تهدید کننده زندگی باشند. این بیماری‌ها، اغلب بدون علامت آغاز می‌شوند و تا مراحل پیشرفته ممکن است تشخیص داده نشوند. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، می‌تواند از آسیب‌های جدی به کبد و سایر اندام‌ها جلوگیری کند. بنابراین، در صورت داشتن سابقه خانوادگی بیماری‌های کبدی یا مشاهده علائم مشکوک، مراجعه سریع به دکتر متخصص کبد و انجام آزمایش‌های لازم بسیار حیاتی است. دکتر حامد واثقی، متخصص و جراح کولورکتال، جراح لاپاروسکوپی و جراح گوارش هستند که بیماری‌های کبد و کیسه صفرا را نیز درمان می‌کنند. اگر به‌دنبال مراقبت‌های دقیق و موفق هستید، می‌توانید از طریق راه‌های ارتباطی زیر با دکتر واثقی در ارتباط باشید:

آدرس: تهران. خیابان ولیعصر. بالاتر از میرداماد. خیابان بهرامی. پلاک ۹۴ واحد ۱۰۴

شماره تماس: ‎02188196746

سوالات متداول از مشکلات کبدی ارثی

1. بیماری‌ کبدی ارثی چیست؟ بیماری‌های کبدی ارثی، شامل مجموعه‌ای از بیماری‌ها هستند که به‌دلیل ناهنجاری‌های ژنتیکی ایجاد می‌شوند و می‌توانند عملکرد طبیعی کبد را مختل کنند.

2. علائم شایع بیماری‌های کبدی ارثی کدامند؟ علائم ممکن است شامل خستگی، ضعف، زردی پوست و چشم‌ها، درد شکمی، و تورم پاها و شکم باشد.

3. چگونه بیماری‌های کبدی ارثی تشخیص داده می‌شوند؟ این بیماری‌ها معمولاً از طریق آزمایش‌های خونی، تصویربرداری (مانند سونوگرافی و MRI)، و گاهی بیوپسی کبد تشخیص داده می‌شوند.